Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim

---

Historia

Początki tradycji archiwalnej w Polsce związane są z XIV wiekiem, kiedy to powstało archiwum grodzkie. W roku 1578 zorganizowano archiwum Trybunału Koronnego, a następnie w 1828 roku, utworzono archiwum akt dawnych na obszarze Królestwa Polskiego. W 1867 roku powstała Gubernia piotrkowska, co zaowocowało utworzeniem archiwum gubernialnego w budynku poklasztornym o.o. Bernardynów, które funkcjonowało aż do czasów I wojny światowej.

W wyniku zajęcia tych terenów przez wojska austriackie w 1915 roku, ustanowiono Generalne Gubernatorstwo Lubelskie. Na początku wojny, akta piotrkowskie zostały odpowiednio zabezpieczone. 16 marca 1918 roku Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego wystosowało apel do władz austro-węgierskich o przekazanie archiwaliów, które pozostały po urzędach rosyjskich, na co otrzymało pozytywną odpowiedź. W dniach 12-23 maja 1918 roku w Piotrkowie Trybunalskim stacjonował „archiwista objazdowy” dr Wincenty Łopaciński, który dokonał przeglądu zasobów archiwalnych.

Na mocy dekretu Rady Regencyjnej z 31 lipca 1918 roku, powołano do życia 5 archiwów w Warszawie oraz 3 oddziały terenowe w Lublinie, Piotrkowie Trybunalskim i Płocku. Początkowo archiwum borykało się z problemami finansowymi, jednak już w styczniu 1919 roku rozpoczęło swoją działalność na terenie województwa łódzkiego. Pierwszym kierownikiem był Wacław Stupnicki, który pełnił tę funkcję od stycznia do kwietnia 1919 roku. W latach 1919-1926 archiwum przejęło archiwalia wytworzone przez urzędy i instytucje zaborcze. W 1934 roku zasoby archiwalne zostały przeniesione do budynku przy ul. Bykowskiej, a następnie w 1939 roku do budynku przy ul. Toruńskiej.

Na początku II wojny światowej archiwum zostało zamknięte. Po wznowieniu działalności w lipcu 1940 roku, archiwum znajdowało się pod nadzorem niemieckiego Archivamtu w Radomiu. W latach 1941-1944 zbiory archiwalne zostały wywiezione do Poznania i Katowic. W trakcie okupacji, pracownicy archiwum zaangażowali się w ruch oporu, a pod przewodnictwem dr Jana Warężaka i Stefana Pawlaka, ukrywali najcenniejsze materiały archiwalne.

Po wojnie archiwum wznowiło swoją działalność w lutym 1945 roku. W 1948 roku w Łodzi powstał Oddział Terenowy Archiwum Państwowego w Piotrkowie Trybunalskim. Z kolei w 1951 roku powołano Archiwum Państwowe w Łodzi, a archiwum w Piotrkowie Trybunalskim uzyskało status oddziału terenowego, który 29 marca 1951 roku został przemianowany na Powiatowe Archiwum Państwowe. W 1953 roku archiwum znów stało się oddziałem Wojewódzkiego Archiwum Państwowego w Łodzi. W 1975 roku utworzono województwo piotrkowskie, co doprowadziło do zmiany nazwy archiwum na Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim w 1976 roku. W Tomaszowie Mazowieckim stworzono ekspozyturę archiwum, przekształconą w oddział w 1980 roku. W 1984 roku archiwum otrzymało aktualną nazwę: Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim.

Kierownicy i dyrektorzy archiwum:

• 1919 Wacław Stupnicki,
• 1919–1928 Adam Próchnik,
• 1928–1930 Józef Rawita-Raciborski,
• 1930–1939 Ignacy Świątkowski,
• 1940–1944 Jan Warężak,
• 1944–1945 Józef Stojanowski,
• 1945–1949 Adolf E. Mysłowski,
• 1950–1952 Stefan Rosiak,
• 1952–1969 Maria Karbowska,
• 1970–1975 Henryk Kowalczyk,
• 1975–1978 Joanna Nadgrodkiewicz,
• 1978–1983 Ryszard Szwed,
• 1983–1984 Krzysztof Urzędowski,
• 1984–1997 Ryszard Kotewicz,
• 1997–1998 Krzysztof Łapiński (p.o.),
• 1998–2006 Piotr Zawilski,
• Od 2006 Tomasz Matuszak.

---

Oceń: Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim

---