Stary Cmentarz Rzymskokatolicki w Piotrkowie Trybunalskim

---

Historia

Cmentarz Rzymskokatolicki w Piotrkowie Trybunalskim został założony w I połowie XIX wieku, na terenach zakupionych od Józefa Dorywalskiego. Są jednak źródła, które sugerują, że pierwsze pochówki miały miejsce już w 1797 roku. Przeniesione wówczas zwłoki pijarów, donatorów oraz uczniów z zakonu wskazują na długą historię tego miejsca. Początkowo na cmentarzu grzebano głównie ubogich, zmarłych podczas epidemii cholery, natomiast osoby zamożniejsze były chowani na cmentarzach przykościelnych aż do 1850 roku.

W latach 1852-1859 cmentarz został znacznie powiększony do około 1 ha, dzięki wykupieniu dodatkowych gruntów. W 1860 roku jego teren otoczono ceglastym murem, wznosząc bramy prowadzące do katolickiej oraz prawosławnej części cmentarza. Na przestrzeni lat, pomimo pierwszych prób jego uporządkowania, cmentarz nie posiadał jeszcze wytyczonych alejek, co prowadziło do chaosu i nieładów, stając się nawet miejscem wypasu bydła.

Dopiero w 1870 roku przeprowadzono ważne regulacje, które obejmowały wyrównanie terenu oraz ustalenie numeracji kwater, co miało przyczynić się do lepszej organizacji pochówków. W prace te, pod przewodnictwem geometry Rajskiego oraz inżyniera Russockiego, zaangażowała się lokalna społeczność, a wpływy z przedstawień teatralnych umożliwiły zdobycie funduszy na te przedsięwzięcia.

Przedsiębiorczy Karol Burghard wniósł dalsze zmiany, w tym obsadzenie uliczek cmentarza 500 drzewami, między innymi kasztanowcami i brzozami. W 1873 roku powstała pierwsza kaplica cmentarna Karola Burgharda, a jego sukcesy doprowadziły do budowy kolejnej kaplicy w 1897 roku – kaplicy Augusta i Katarzyny Jüttnerów. Warto dodać, że obie te kaplice zostały w 2009 roku wpisane do rejestru zabytków.

W momencie, gdy cmentarz był już uporządkowany, na jego terenie mogło się pochwalić 309 nagrobkami. Wiele z nich zniszczyło zęby czasu, ale do naszych czasów dotrwało 70, przy czym najstarszy, pochodzący z 1848 roku, nosi imię Florentyny Zahorskiej. Wspominając o pochówkach z okresu I wojny światowej, wyróżniają się mogiły z kwater: 18. i 40., w których spoczywało wiele lotników.

Osobną uwagę należy zwrócić na nagrobki, które zostały wykonane w renomowanych pracowniach artystycznych. Wśród artystów, którzy przyczynili się do ich powstania, wymienić można Faustyna Juliusza Cenglera, Andrzeja Pruszyńskiego, Wacława Konopki oraz Bolesława Syrewicza.

Również od 1988 roku na cmentarzu odbywają się kwesty na rzecz ratowania wartościowych nagrobków. W 2012 roku podczas zbiórki udało się zgromadzić 19 tys. zł, a do 2015 roku odrestaurowano 113 nagrobków, inwestując w to ponad 350 000 złotych. Ta wyjątkowa nekropolia jest często nazywana piotrkowskimi Powązkami, co świadczy o jej znaczeniu w regionalnej kulturze.

Kaplica rodziny Burghardów

Osobny artykuł dotyczący Kaplicy grobowej Burchardów w Piotrkowie Trybunalskim przybliża nam historię tego niezwykłego miejsca, które swoją formą odzwierciedla styl neogotycki. Kaplica została zbudowana w 1873 roku, a jej kształt to prostokąt, który zamyka główną wschodnią aleję na cmentarzu, od strony zachodniej. Inwestycja ta była fundowana przez Karola Stefana Burgharda, znanego ziemianina i przedsiębiorcę, który urodził się w 1815 roku w Końskich. Był on mężem Adeli (Adelajdy) z Szerszeńskich, która zmarła 8 lipca 1872 roku.

Karol Burghard, założyciel fabryki sztućców w Fałkowie w 1836 roku, zmarł w Piotrkowie Trybunalskim 12 lutego 1877 roku, a cały swój majątek przeznaczył na działalność dobroczynną. Zgodnie z testamentem, przekazał znaczne sumy na wsparcie Towarzystwa Dobroczynności dla Chrześcijan w Piotrkowie oraz Radomiu.

Uroczystość poświęcenia kaplicy miała miejsce 7 lipca 1875 roku, a dokonał jej biskup kielecki Tomasz Teofil Kuliński. Dzień przed tym wydarzeniem szczątki Adeli oraz Chwalimira Burghardów zostały przeniesione z tymczasowego grobu do kaplicznej krypty.

Obiekt ten został stworzony z cegły ceramicznej pełnej, a jego ściany wzbogacono o lizeny, a następnie otynkowano. Wnętrze ozdobione jest sklepieniem kolebkowym, a nad oknami piętrzy się profilowany gzyms, gdzie zamontowano tablice epitafijne rodziny Burghardów. W prezbiterium znajduje się neogotycki ołtarz stworzony z białego marmuru karraryjskiego, z figurą Jezusa Chrystusa na krzyżu, autorstwa Bolesława Syrewicza.

Kryta metalową płytą, krypta umiejscowiona w kaplicy posiada dno wykonane z nawierzchni ziemnej. Posadzka z kolei stworzona jest z marmurowych płyt, układanych w szachownicę. Okna kaplicy to pojedyncze witraże, zamknięte w górnej części ostrym łukiem. W elewacji wschodniej można dostrzec oculus z maswerkiem, a w prezbiterium umieszczono oculus z maswerkiem ślepym.

Wejście główne zdobią dwuskrzydłowe metalowe drzwi, dekoracyjne i umieszczone w portalu trójskokowym, a nad nimi wznoszą się trójlistne krzyże. Centralnie na szczycie umieszczona jest kamienna sygnaturka z metalowym krzyżem, a pod nią widnieje tablica z napisem „Kaplica św. Adeli”. Na zachodniej ścianie znajduje się kamienna tablica, na której umieszczono informację o poświęceniu kaplicy 7 lipca 1875 roku przez biskupa Kulińskiego. Dach obiektu jest trójpołaciowy, pokryty blachą cynkowo-tytanową podczas ostatnich renowacji.

Powierzchnia całkowita kaplicy wynosi 81,4 m², z czego użytkowa powierzchnia to 41,1 m², a kubatura to 295 m³. W połowie 2014 roku obiekt został oceniony pod kątem stanu zachowania i nie budził zastrzeżeń.

W pierwszych lat działalności kaplica zawierała relikwiarz wykonany ze srebra, w kształcie monstrancji oraz osiem relikwii przywiezionych z Rzymu. Niestety, na przełomie sierpnia i września 1882 roku, cenny przedmiot został skradziony, razem z czterema brązowymi lichtarzami.

Pochowani

Na Starym Cmentarzu Rzymskokatolickim w Piotrkowie Trybunalskim spoczywa wielu zasłużonych mieszkańców, których życie i osiągnięcia miały znaczący wpływ na historię regionu. Pośród tych, którzy zostali pochowani na tym historycznym nekropolii, wymienić można:

• Ludwik Czyżewski (1892–1985) – generał brygady WP, uczestnik bitwy pod Borową Górą,
• Stefan Dybkowski (1922–1988) – fotoreporter „Gazety Ziemi Piotrkowskiej”, a także aktywista społeczny,
• Stefan Gorgoń-Drużbicki (1923–1997) – podporucznik Armii Krajowej, powstaniec warszawski,
• Ewa Juszko-Pałubska (1948–2018) – wybitna polska adwokat, która w latach 80. broniła działaczy podziemnej „Solidarności”,
• Florian Łagowski (1843–1909) – pedagog oraz historyk literatury, publicysta,
• Zbigniew Mroziński (1945–2016) – działacz NSZZ „Solidarność”, poseł na Sejm RP III kadencji oraz współtwórca Atletycznego Klubu Sportowego,
• Stanisław Pomian-Srzednicki (1840–1925) – pełniący funkcję Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego,
• Stanisław Psarski (1857–1932) – inicjator budowy Piotrkowskiej Kolei Dojazdowej,
• Władysław Psarski (1888–1944) – inżynier chemik, dyrektor cukrowni w Kościanie, poseł na Sejm RP w latach 1930–35, który zginął w powstaniu warszawskim,
• Michał Rawita Witanowski (1858–1943) – historyk, krajoznawca i regionalista,
• Franciszek Rejment (1859–1902) – brat noblisty Władysława Reymonta,
• Józef Rejment (1833–1904) – ojciec Władysława Reymonta, laureata Nagrody Nobla,
• August Steinke – lekarz króla Stanisława Augusta Poniatowskiego,
• Kazimierz Stronczyński (1809–1896) – numizmatyk, sfragistyk, paleograf oraz badacz architektury, senator Królestwa Polskiego,
• Roman Szymański (1855–1931) – prezes lokalnego cechu ślusarskiego,
• Adam Trybus (1909–1982) – major Armii Krajowej, cichociemny,
• Helena Trzcińska (1863–1934) – nauczycielka oraz aktywistka społeczna,
• Henryk Wardęski (1878–1951) – nadinspektor, I zastępca Komendanta Głównego Policji Państwowej w latach 1922–1929,
• Ewa Żarska (1975–2020) – polska reporterka telewizyjna oraz dziennikarka śledcza.

---

Oceń: Stary Cmentarz Rzymskokatolicki w Piotrkowie Trybunalskim

---