Adam Ettinger

---

Życiorys

Adam Ettinger, syn mieszczanina Józefa i pochodzenia żydowskiego, rozpoczął swoje życie publiczne w Warszawie, gdzie będąc uczniem szkoły średniej, zaangażował się w organizację kół robotniczych. W trakcie studiów prawa na UW, w grudniu 1896 roku włączył się w prace Polskich Socjaldemokratów, które powstały po rozbiciu SDKP, prowadząc działalność na rzecz propagowania socjaldemokracji poprzez organizację kół robotniczych oraz grup intelektualnych. W latach 1899/1900 współdziałał z takimi osobistościami jak Feliks Dzierżyński oraz Stanisław Trusiewicz przy budowie SDKP/SDKPiL.

W lutym 1900 roku był jednym z organizatorów zjazdu grup zagranicznych SDKP w Lipsku, gdzie obok Juliana Marchlewskiego i Adolfa Warskiego wygłosił referat. Ettinger był również finansowym wsparciem dla „Przeglądu Robotniczego” oraz późniejszych publikacji SDKPiL. Po powrocie do Częstochowy wziął udział w tworzeniu lokalnych struktur SDKP, a w maju 1900 roku był inicjatorem i redaktorem „Kuriera Robotniczego”, gazety powstałej z inicjatywy tej organizacji.

Wraz z Trusiewiczem zwołał I (II) Krajowy Zjazd SDKPiL w dniach 19-21 sierpnia 1900 roku, który odbył się w jego mieszkaniu w Otwocku. Na tym zjeździe reprezentował częstochowską organizację partyjną oraz Stowarzyszenie Robotników Socjaldemokratów Królestwa Polskiego. Po zjeździe Ettinger opublikował w styczniu 1901 roku artykuł sprawozdawczy „Zjazd Krajowy” w „Przeglądzie Robotniczym”. 25 listopada 1900 roku, na polecenie ZG SDKPiL, podjął pracę w Stowarzyszeniu Robotników SDKPiL Zagranicą, lecz w lutym 1901 roku wrócił do kraju, by działać w krajowej organizacji.

W Warszawie współpracował przy wydawaniu nielegalnych publikacji ZG SDKPiL, takich jak „Kurierek Robotniczy”. Dzięki inicjatywie Róży Luksemburg i L. Tyszki, Ettinger zaangażował się w opozycję do obecnego przywództwa partii, na czele z Trusiewiczem. Protestował przeciwko uchwałom, które dotyczyły usunięcia czterech delegatów SDKPiL z partii oraz oskarżeń o popieranie delegatów, którzy przyłączyli się do rezolucji PPS w Paryżu.

Na III Zjeździe SDKPiL, który odbył się 28-29 września 1901 roku w Warszawie, został usunięty z ZG i wyjechał do Niemiec. Tam kontynuował działalność w SDKPiL, jako przedstawiciel tzw. „opozycji krajowej”. Uczestniczył w konferencji SDKPiL w Monachium, zwołanej przez kierownictwo Stowarzyszenia Robotników SDKPiL Zagranicą w grudniu 1901 roku. W końcu stycznia 1902 roku krótko wrócił do kraju i z pomocą Marchlewskiego wziął udział w odbudowie zniszczonej organizacji warszawskiej SDKPiL.

Później zaangażował się w zakładanie pisma teoretycznego SDKPiL „Przegląd Socjaldemokratyczny”, wspierając finansowo wydanie jego pierwszych numerów. W sierpniu 1902 roku, podczas konferencji SDKPiL w Berlinie, został wybrany do Komitetu Zagranicznego, gdzie pełnił rolę kasjera. Kontynuował studia prawnicze w Bernie oraz współpracował z poznańską „Gazetą Ludową”. W grudniu 1905 roku pisał do warszawskiej „Trybuny Ludowej”, legalnego pisma SDKPiL.

W 1904 roku brał udział w Międzynarodowym Kongresie Socjalistycznym w Amsterdamie. Po obronie rozprawy doktorskiej w Bernie w 1909 roku, stał się ważnym działaczem emigracyjnym. Był obrońcą uchwał podjętych przez Kongres II Międzynarodówki w Bazylei w 1912 roku, a także współpracował z różnymi pismami SDKPiL. W 1912 roku związał się z grupą „rozłamowców” w SDKPiL i stał się współpracownikiem „Naszej Trybuny”. W czasie wojny mieszkał w Berlinie, gdzie popierał uchwały konferencji w Zimmerwaldzie i Kienthalu, opowiadając się za obaleniem rządów imperialistycznych.

Pod koniec wojny Ettinger powrócił do Warszawy, gdzie angażował się w działalność SDKPiL, a od grudnia 1918 roku także KPRP/KPP. Od 30 września 1918 roku był docentem, a od 15 marca 1923 roku profesorem kryminologii w WWP w Warszawie. W latach 1919-1920 prowadził wykłady w szkole partyjnej dla działaczy młodzieżowych, założonej przez Zygmunta Herynga. W połowie 1920 roku opuścił kraj, a w Berlinie uczestniczył w naradzie z udziałem Adolfa Warskiego, gdzie podjęto decyzję o utworzeniu egzekutywy do kierowania pracami wykonywanymi za granicą. Został członkiem tej egzekutywy, przekształconej na Wydział Zagraniczny KC KPRP w listopadzie 1920 roku.

W styczniu 1921 roku Ettinger powrócił do Polski, gdzie w grudniu tego samego roku został na krótko aresztowany. W kolejnych latach nie angażował się bezpośrednio w działalność KPP, ale utrzymywał bliskie kontakty z tą partią. Brał udział w pracach społeczno-kulturalnych, będąc członkiem ostatniej Rady Nadzorczej Spółdzielni Księgarskiej „Książka”, która została zlikwidowana przez władze w 1929 roku. W latach 1921-1924 wykładał na Uniwersytecie Ludowym oraz często występował jako prelegent na zebraniach związków zawodowych.

Z powodu promowania ideologii marksistowskiej w swoich wykładach o współczesnych kierunkach w socjologii, był kilkakrotnie aresztowany. Uczestniczył w pochodach pierwszomajowych oraz współdziałał z lewicowymi organizacjami akademickimi. W 1932 roku protestował na wiecu OMS „Życie” przeciwko represjom wobec lewicy studenckiej. W 1933 roku występował w obronie przywódców strajku studentów walczących o autonomię uczelni. Współpracoł z grupą lewicowych profesorów w dążeniu do stworzenia dyskusyjnego klubu „demokratycznej” profesury.

Ponadto był aktywistą Stowarzyszenia Wolnomyślicieli Polskich, w którym wygłaszał odczyty, głównie w obszarze edukacji. W 1926 roku przedstawił referat na Zjeździe Wychowania Moralnego, zwołanym przez Związek Nauczycielstwa Polskiego Szkół Średnich oraz Związek Polskich Nauczycieli Szkół Powszechnych. Był wykładowcą kryminologii w Wolnej Wszechnicy Polskiej oraz autorem wielu prac z zakresu kryminologii i socjologii, w tym „Społeczna geneza determinizmu i indeterminizmu” (1922), „Zbrodniarz w świetle antropologii i psychologii” (1924), „Adolf Quetelet – twórca naukowej statystyki i socjologii oryginalnej” (1925) oraz „Przestępca zawodowy a polityka kryminalna” (1930).

---

Oceń: Adam Ettinger

---