Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Piotrkowie Trybunalskim

---

Przybycie bernardynów

Bernardyni zyskali reputację w Piotrkowie dzięki działalności kwestarzy z Warty, którzy w latach 1570-1600 przybywali do tego miasta, aby głosić kazania oraz zbierać fundusze. Warto podkreślić, że w tym czasie duchowni ci mieli znaczący wpływ na społeczność lokalną, angażując ludzi w różnorodne akcje charytatywne.

Prowincjał bernardynów w latach 1623-1626, ojciec Leonard Starczewski, postanowił zmienić plany dotyczące budowy klasztoru w Drużbicach, które były wcześniej rozważane. Namówił swojego młodszego brata, Floriana Starczewskiego, aby zamiast tego zakupić plac w Piotrkowie, co okazało się istotnym krokiem w rozwoju obecności bernardynów w tej części Polski.

Budowa kościoła i klasztoru

„W pobliżu Brama Sieradzka w roku 1624, małżeństwo mieszczan, Augustyn i Małgorzata Łysogórskich oraz Anna Scheterowa, a także szlachcic Maciej Węzyk, postanowili wykupić teren na Rokszyckim Przedmieściu, znany wówczas jako „Łysa Góra”. W odpowiedzi na ich działania, prowincjał skierował do miasta dwóch zakonników: Mateusza z Piotrkowa oraz Pawła z Radomska. Formalna zgoda na osiedlenie w Piotrkowie uzyskana została na mocy dekretu arcybiskupa gnieźnieńskiego, Henryka Firleja, 5 maja 1625 roku. Wspierali ich główni fundatorzy: Stanisław biskup sufragan płocki i Wawrzyniec kanonik krakowski, którzy udzielali znaczącej pomocy finansowej. Uroczystość przeniesienia opieki zakonnej z kościoła dominikańskiego do drewnianego kościoła miała miejsce 1 czerwca 1625 roku.

W latach 1632-1642, powstał murowany, jednonawowy kościół, którego budowa odbywała się pod czujnym okiem licznych dobroczyńców, w tym Andrzeja Chocińskiego kanonika łęczyckiego oraz Piotra z Pabianic i Franciszka Molskiego, którzy byli późniejszymi przełożonymi klasztoru. Kościół, znany jako Znalezienia Krzyża Świętego, został ozdobiony dwoma wieżami, a jego główny ołtarz konsekrowano 16 listopada 1642 roku przez Jana Baykowskiego, biskupa sufragana poznańskiego. Obiekt klasztorny otaczać miał nie tylko mury, ale i dodatkowe baszty, co podkreślało jego znaczenie i solidność.”

W okresie 1655–1657, w związku z najazdem szwedzkim, kościół doznał poważnych uszkodzeń, a jedna z wież i sklepienie uległy zniszczeniu. Został także doszczętnie ograbiony skarbiec. Dopiero 29 stycznia 1696 roku, po pięćdziesięciu latach od niszczycielskich działań, kościół ponownie został konsekrowany. W trakcie jego renowacji,wykonano nowe ołtarze: Matki Bożej, Świętej Anny, Świętego Franciszka i główny ołtarz Świętego Michała. Malowidła Męki Pańskiej zdobiące ściany prezbiterium pochodzą z lat 1758–1761. Uhonorowany wieloma talentami, Stefan Milner, artysta węgierskiego pochodzenia, wykonał polichromię w zakrystii. Natomiast Jakub z Prus odpowiedzialny był za piękne inkrustowane meble. Barokowa brama wiodąca na dziedziniec kościoła powstała według projektu brata Wenantego Pensa.

Powstanie styczniowe, które miało miejsce w XIX wieku, wstrzymało dalszy rozwój klasztoru, gdzie wcześniej prowadzono wykłady studium zakonnego. W wyniku represji rosyjskich, 28 listopada 1864 roku, klasztor został skasowany, a jego mieszkańcy wywiezieni. Sam kościół został zamknięty, a budynki klasztorne przekształcono na archiwum, drukarnię, redakcję „Gubernialnych Wiadomości”, a później w areszt policyjny. Powrót zakonników nastąpił dopiero w 1922 roku.

II wojna światowa przyniosła kolejne zniszczenia, uszkadzając bramę kościelną, wieżę oraz nagrobki na pobliskim cmentarzu. W roku 1959, kościół przeszedł renowację polichromii, którą wykonał Zygmunt i Irena Acedańscy. W lipcu 1965 roku zmieniono również otoczenie kościoła, przenosząc kolumnę św. Antoniego w okolice głównego wejścia. Przed budynkiem klasztoru umieszczono fontannę z figurą Matki Boskiej, wykonaną przez mnicha paulińskiego w obozie koncentracyjnym. W okresie PRL, miasto nie zwróciło ogrodu klasztornego, który zamieniono na park publiczny, a część terenu przy kościele przeznaczono na ulice.

W 2017 roku rozpoczęto prace konserwacyjne w głównej nawie, które doprowadziły do odkrycia polichromii sprzed ponad 300 lat, schowanej pod grubą warstwą tynku. Na sklepieniu prezbiterium widoczne stały niebo oraz postacie Św. Bonawentury i Św. Michała Archanioła w towarzystwie innych aniołów. Obok nich znalazły się postacie świętych związanych z zakonem Braci Mniejszych. Za głównym ołtarzem odkryto namalowany obraz Ukrzyżowania Jezusa na ścianie ołtarza. Planuje się w przyszłości konserwację pozostałych ścian i sklepienia kościoła.

Cudowny obraz Matki Bożej Piotrkowskiej

Cudowny wizerunek Matki Bożej, który znajduje się w bocznym ołtarzu przytęczowym, ma swoje korzenie w czasach wcześniejszych niż obecna murowana świątynia i jest nierozerwalnie związany z historią pierwszego, drewnianego kościoła. Inicjatywę stworzenia tego dzieła podjął o. Leonard Starczewski, ówczesny prowincjał bernardynów.

W 1624 roku, podczas wizytacji pierwotnej fundacji, o. Starczewski dostrzegł, że w nowo urządzonym wnętrzu brakuje przedstawienia Matki Bożej. Natychmiast zlecił zakonnemu malarzowi, rezydującemu w bernardyńskim klasztorze św. Anny pod Przyrowem, wykonanie malowidła przedstawiającego Madonnę z Dzieciątkiem.

Obraz namalowano olejno na miedzianej blasze. Już niedługo po jego ukończeniu uznany został za dzieło wyjątkowe, zarówno pod względem estetycznym, jak i duchowym. Jego szczególne znaczenie dokumentuje kronika klasztorna, która przedstawia niezwykłe okoliczności związane z jego powstaniem oraz rzekomą nadprzyrodzoną interwencję, która nadała mu ostateczny kształt. Legendy głoszą, że pierwotnie artysta przedstawiał Dzieciątko z główką przytuloną do Matki (Eleusa), jednak następnego dnia zauważył, że główka Jezusa została wyprostowana i oddalona od Matki Bożej (Hodegetria).

Ukończony w 1625 roku obraz zdobył wielką popularność. Stanisław Starczewski, brat głównego fundatora, jako opat płocki, był tak oczarowany jego pięknem, że przeznaczył 1000 złp na stworzenie dla niego specjalnego ołtarza. Na zasuwie ołtarza umieszczono natomiast obraz olejny na płótnie autorstwa Władysława Maleckiego, który wzorował się na Wniebowzięciu Matki Bożej autorstwa Murilla.

19 sierpnia 2002 roku, w Kalwarii Zebrzydowskiej, Jan Paweł II poświęcił złote korony dla Matki Bożej Piotrkowskiej. Uroczysta koronacja miała miejsce 1 czerwca 2003 roku, a dokonał jej abp Władysław Ziółek, metropolita łódzki, w asyście biskupów pomocniczych oraz bpa Maksymiliana Leona Dubrawskiego OFM z diecezji kamieniecko-podolskiej na Ukrainie.

---

Oceń: Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Piotrkowie Trybunalskim

---