Kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Piotrkowie Trybunalskim

---

Legendy

Według lokalnych legend, zanim wzniesiono kościół, w tym miejscu istniał pogański ośrodek kultu znany jako święty gaj. Jeszcze w XVIII wieku w okolicy znajdował się ogromny, zmurszały pień dębu, z którego mieszkańcy pozyskiwali kawałki drewna, wierząc, że mają one właściwości lecznicze zarówno dla ludzi, jak i dla zwierząt.

Inna opowieść mówi o misjonarzu imieniem Piotr Morawianin, który według tradycji przybył tutaj już w IX wieku. Na wzgórzu znajdowała się wówczas osada, której mieszkańcy przyjęli chrześcijaństwo, co skłoniło misjonarza do ufundowania dla nich kościoła. Niestety, na północ od rzeki Strawy w okolicach Starego Miasta istniała inna osada. Jej mieszkańcy byli wrogo nastawieni do przybyszów i zgodnie z legendą napadli na osadę, niszcząc kościół oraz, według niektórych wersji, zabijając samego misjonarza.

Kolejna legenda związana z tym miejscem opowiada o Piotrze Włostowicu, który w XII wieku miał odbudować kościół na prośbę wspólnoty. Uznawany był za pokutnika, który z żalu za zdradę księcia Wołodara miał zbudować 77 świątyń. Pierwsza parafia w Piotrkowie została założona pod przewodnictwem księdza Jakuba. Niestety, kościół ten został zniszczony w XIII wieku podczas najazdów tatarskich.

Historia

Świątynia ta jest jednym z najstarszych zabytków architektonicznych w Piotrkowie, a jej historia sięga XIV wieku, co czyni ją wyjątkowym miejscem w regionie. Z dokumentów wynika, że kościół wybudowany został na zlecenie proboszcza piotrkowskiego, księdza Spytka, w latach 1372–1373.

Fundatorem budowli był Jan Kmita z Wiśnicza, starosta sieradzki, który prawdopodobnie pragnął uczcić pamięć Kazimierza Wielkiego. Warto zaznaczyć, że Kmita znany był z hojności, gdyż obdarował świątynię licznymi majątkami, w tym ziemiami w Szczekanicy. W 1392 roku fundacja kościoła została potwierdzona przez królową Jadwigę, co świadczy o znaczeniu tego miejsca już w średniowieczu.

Kościół doznał poważnych zniszczeń w wyniku wydarzeń związanych z potopem szwedzkim w 1657 roku, jednak został odbudowany w 1666. Dowodem na to jest tablica w języku łacińskim, którą umieszczono w zachodniej ścianie budynku.

W 1848 roku kościół ucierpiał wskutek uderzenia pioruna, co doprowadziło do pęknięcia murów. Renowacja świątyni miała miejsce w 1872 roku, kiedy to wymieniono także gontowy dach. Niestety, w 1892 roku mury znów zostały uszkodzone, tym razem z powodu drgań spowodowanych transportem ciężkich maszyn do fabryki, której budowa miała miejsce na Bugaju.

W 1900 roku kościół przeszedł gruntowną przebudowę pod okiem ks. Aleksandra Sałacińskiego, proboszcza piotrkowskiego. Pomimo tych działań, obiekt wciąż borykał się z problemami związanymi z degradacją, co w latach 30. XX wieku zmusiło do podjęcia kolejnych remontów, które jednak przerwał wybuch II wojny światowej. W czasie okupacji niemieckiej, aż do 1942 roku, świątynia pełniła rolę kościoła parafialnego.

Ostatnia większa renowacja miała miejsce w latach 1964–1965, a kolejne zasadnicze prace przeprowadzono w 2003 roku, kiedy to wymieniono więźbę dachową, zrekonstruowano wieżyczkę oraz pokryto ją blachą miedzianą. To miejsce, z bogatą historią, nadal pozostaje ważnym punktem życia religijnego i kulturalnego w Piotrkowie Trybunalskim.

Architektura

Obiekt sakralny, o którym mowa, przeszedł wielokrotne zniszczenia oraz przebudowy, co sprawiło, że obecny kształt kościoła nie przynależy do żadnego konkretnego stylu architektonicznego. Zmiany, które zaszły, wywarły znaczny wpływ na jego design, a obecny wygląd pochodzi z roku 1900. Wcześniej świątynia prezentowała się jako strzelisty kościół gotycki, z oknami o ostrołukowych zakończeniach. Przebudowa nadała jej natomiast formę mniejszej, przysadzistej budowli.

Kościół został wzniesiony na niewielkim wzgórzu i jest orientowany. Z zachodniej strony budowli znajduje się przybudówka, która prowadzi do wejścia. Wnętrze kościoła składa się z jednej, prostokątnej nawy o powierzchni około 75 m² oraz krużganka zajmującego 4 m². Nawa kończy się oktagonalnym prezbiterium o metrażu 42 m², do którego przylega zakrystia o powierzchni bliskiej 20 m². Grubość murów świątyni wynosi około 1 metra, a dach pokryty jest dwiuspadowym pokryciem zakończonym wieżyczką.

Obok kościoła wznosi się kolumna z późnobarokową figurą Niepokalanie Poczętej Najświętszej Maryi Panny, jak również dzwonnica. Warto zwrócić uwagę, że teren otaczający kościół niegdyś pełnił rolę cmentarza. Prawdopodobnie chowano tam skazanych na wyrok Trybunału Koronnego. Dawny cmentarz rozciągał się na południe od kościoła, w kierunku obecnego ronda imienia Marii i Lecha Kaczyńskich.

Na murach kościoła oraz ogrodzeniu znajdują się tablice epitafijne datowane na XVII–XIX wiek, które są pozostałością po cmentarzu. Również zachowały się fragmenty kilku nagrobków, co tworzy niepowtarzalny klimat tego miejsca, będącego świadkiem minionych wieków.

Wnętrze

Wnętrze świątyni zachwyca swoim niepowtarzalnym stylem i historycznym wyposażeniem. Jest ono przykryte eleganckim, drewnianym stropem, który nadaje całości ciepły klimat. Nad głównym wejściem znajduje się chór, który wspierają cztery okazałe słupy. Na chórze ulokowane są organy, datowane na 1889 rok, które dodają wyjątkowego charakteru temu miejscu. Warto także wspomnieć o znaczących pracach renowacyjnych, które miały miejsce na początku XXI wieku, podczas których odkryto oraz odrestaurowano oryginalną posadzkę.

Wnętrze kościoła zachwyca barokowym wyposażeniem pochodzącym z XVII i XVIII wieku. Do najcenniejszych elementów należą:

• Ołtarz główny – Ołtarz z połowy XVIII wieku jest dedykowany Matce Bożej z Dzieciątkiem. Jego drewniana konstrukcja w kształcie łuku opiera się na czterech złoconych kolumnach i jest pokryta polichromią, która imituje marmur. Zdobienia obejmują figury aniołów oraz gołębicę, symbolizującą Ducha Świętego, a także obraz z połowy XVII wieku przedstawiający Matkę Boską z Dzieciątkiem. Na zasuwie widnieje z kolei wizerunek Jezusa Chrystusa z Najświętszym Sercem.
• Tablica z herbem Jastrzębiec – Umieszczona nad wejściem do zakrystii, jest ozdobiona herbem Jastrzębiec na kartuszu w centrum, zwieńczonym hełmem i klejnotem przedstawiającym jastrzębia, otoczonego labrami. Figurki dwóch aniołów podtrzymują tę majestatyczną kompozycję.
• Rzeźby – Wnętrze kościoła kryje również dwie gotyckie figury św. Barbary i św. Katarzyny z początku XVI wieku. Istnieje przypuszczenie, że figura św. Katarzyny, będąca patronką więźniów, nawiązuje do osób chowających pochowanych na przykościelnym cmentarzu, które mogły być skazane przez Trybunał Koronny. Dodatkowo, znajdują się tam figury św. Stanisława oraz św. Jakuba Apostoła, patrona kościoła farnego w Piotrkowie, pochodzące z XVII–XVIII wieku.
• Epitafia – Wnętrze kościoła skrywa także epitafia, wśród których najbardziej wartościowe jest epitafium ks. Szymona Zielińskiego, jezuity, który zmarł w 1708 roku w trakcie epidemii cholery.

W trakcie prac porządkowych w 1999 roku, zamiast obrazów odkryto inny wizerunek Matki Bożej z Dzieciątkiem. Podczas renowacji ustalono, że pierwotny obraz ma pochodzenie późnogotyckie. Usunięto z niego warstwę XIX-wiecznej kopii dzieła Rafaela oraz barokową warstwę z 1735 roku. Ostatecznie, zachowano twarz Matki Boskiej z XVII wieku, a pozostała część obrazu odsłoniła gotycki oryginał. Obecnie obraz ten jest eksponowany w nowym kościele parafialnym Najświętszej Maryi Panny przy ulicy Śląskiej.

---

Oceń: Kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Piotrkowie Trybunalskim

---