Władysław Pieńkowski (urzędnik)

---

Życiorys

Władysław Pieńkowski przyszedł na świat 23 kwietnia 1846 roku w chłopskiej rodzinie Józefata i Anny z Bledzewskich, którzy prowadzili gospodarstwo w Witowie, znajdującym się w powiecie piotrkowskim, wówczas w guberni piotrkowskiej. W 1846 roku, 21 maja, został ochrzczony w obrządku katolickim w kościele parafialnym św. Jakuba w Piotrkowie Trybunalskim, gdzie nadano mu imiona Władysław Wojciech. W późniejszym okresie swojego życia, dokonał konwersji na prawosławie. Jego rodzice chrzestni to Seweryn Grabiński, były oficer wojsk polskich, oraz Antonina Jasińska, przy asyście Tomasza Jasińskiego i Franciszki Grabińskiej.

Pieńkowski miał cztery klasy edukacji w rosyjsko-niemieckiej szkole powszechnej, a następnie kontynuował naukę w szkole handlowej. Po ukończeniu szkoły, znaleźć można go w Warszawie, gdzie zdobywał doświadczenie zawodowe jako praktykant w sklepie z artykułami kolonialnymi, którego właścicielem był Leon Krupecki. Wkrótce po wybuchu powstania styczniowego, przeniósł się do Łodzi. Zgodnie z informacjami zawartymi w „Pamiatnaja kniżka Pietrokowskoj gubiernii na 1904 god”, ukończył Wyższą Szkołę Rzemieślniczą w Łodzi.

Początki kariery urzędniczej

W Łodzi zatrudnił się 24 lipca 1863 roku jako kancelista w magistracie, otrzymując roczną pensję w wysokości 100 rubli. 8 lutego 1864 roku, został oddelegowany do biura naczelnika wojennego Łodzi – pułkownika armii rosyjskiej, barona Aleksandra von Broemsena, pochodzenia niemieckiego, który miał negatywne nastawienie do Polaków. Prowadził pracę tam aż do końca powstania, za co 18 grudnia 1864 roku, w wieku niespełna 19 lat, uhonorowano go Medalem za Uśmierzenie Buntu Polskiego z brązu. 28 września 1866 roku awansował na pomocnika inspektora policyjnego, a 3 czerwca 1867 roku objął stanowisko kwatermistrza Łodzi z roczną pensją 180 rubli.

Później, Pieńkowski przeszedł do Urzędu Miasta Zgierza, gdzie szybko awansował na sekretarza Wydziału Kwaterunkowego. W listopadzie 1874 roku został burmistrzem Radomska, a dwa lata później – prezydentem Zgierza, gdzie otrzymywał 750 rubli rocznej pensji. W sierpniu 1878 roku, jeszcze jako burmistrz Radomska, otrzymał Order Świętego Stanisława III klasy. Z okresów pełnienia swoich funkcji burmistrza i prezydenta, nie odnotowano w kronikach żadnych istotnych wydarzeń.

Prezydent Łodzi

9 listopada 1882 roku, Pieńkowski zastąpił chorego prezydenta Łodzi, Waleriana Makowieckiego. Obowiązki te przejął cztery dni później, 22 listopada. Miasto, które otrzymał, znajdowało się w doskonałej kondycji finansowej, osiągając w 1882 roku dochody na poziomie 113 725 rubli 31 i pół kopiejki, przy wydatkach wynoszących 80 818 rubli 1 i pół kopiejki. Dodatkowo, Łódź dysponowała funduszem zapasowym w wysokości 232 120 rubli 87 i pół kopiejki, lokowanym na oprocentowanym koncie w Banku Polskim.

Ważniejsze wydarzenia okresu prezydentury

Choć w czasach jego prezydentury Łódź przechodziła dynamiczny rozwój, był on w głównej mierze następstwem globalnego postępu cywilizacyjnego oraz zaangażowania prywatnych inwestorów, a nie osobistej inicjatywy Pieńkowskiego. W grudniu 1883 roku, miejskie połączenia telefoniczne rozpoczęły swój bieg. Od września 1885 roku przeprowadzono reformę adresową, której celem było wprowadzenie nowej numeracji posesji dla ulic i podział zabudowy na strony z numerami parzystymi i nieparzystymi. W październiku 1886 roku otwarto pierwsze rosyjskojęzyczne gimnazja, wśród nich III Liceum Ogólnokształcące im. Tadeusza Kościuszki oraz IV Liceum Ogólnokształcące im. Emilii Sczanieckiej. W 1906 roku pojawiło się męskie Gimnazjum Polskiego Towarzystwa „Uczelnia”, obecnie znane jako I Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika.

W dniu 6 stycznia 1884 roku, na rynku łódzkim ukazał się pierwszy numer „Dziennika Łódzkiego”, co było pierwszą w Łodzi gazetą wydawaną w całości w języku polskim. W końcu XIX stulecia oraz na początku XX wieku, przemysł Łodzi rozwijał się intensywnie. Powstały m.in. fabryki wyrobów wełnianych Schwartz, Birnbaum et Co. w 1884 roku przy ul. Wólczańskiej 2/6, przędzalnia bawełny Henryka Grohmana przy ul. ks. bpa Tymienieckiego 22/24 (1889), oraz Łódzka Fabryka Nici na ul. Niciarnianej 2/6 (1892–97).

Również w 1884 roku wprowadzono elektryczne oświetlenie w fabrykach, a w miastach oświetlono również ulice, na przykład prywatnym pasażu Meyera – obecnie ul. Moniuszki (1887) i Nowy Rynek – obecnie pl. Wolności (1908). W grudniu 1898 roku uruchomiono pierwszą elektryczną komunikację tramwajową w Królestwie Polskim. W 1902 roku otwarto dworzec kolejowy Łódź Kaliska, a nowy gmach poczty oddano do użytku w lipcu 1903 roku przy ul. Tuwima.

W czasie jego prezydentury otwarto szpitale, w tym w 1884 roku przy zakładach Karola Scheiblera oraz w 1897 roku szpital fabryczny Rosyjskiego Czerwonego Krzyża przy ul. Pańskiej. W 1902 roku zbudowano Szpital dla Psychicznie i Nerwowo Chorych „Kochanówka”, a w 1905 roku – dziecięcy szpital im. Anny Marii przy al. Piłsudskiego 71. Istniało również miejskie pogotowie ratunkowe, powołane w 1899 roku.

Pojawiły się także nowe instytucje finansowe, z wzniesieniem gmachów banków na al. Kościuszki: Rosyjski Bank Państwa (1905–08) oraz Bank Handlowy (pod numerem 15). Rozwojowi miast towarzyszyło powstawanie hoteli, jak „Grand” przy ul. Piotrkowskiej 72 (1887), czy „Savoy” (przy ul. Traugutta 6) w latach 1909–11 oraz „Palast” przy ul. Narutowicza 38 w latach 1910–12.

W 1887 roku zbudowano Wielką Synagogę u zbiegu ulic Spacerowej i Dzielnej (obecnie al. Kościuszki 2 / ul. Zielona 8). Obok synagog pojawiły się nowe kościoły, w tym Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (1888–97) oraz bazylika archikatedralna św. Stanisława Kostki (1901–12) oraz kościół ewangelicko-augsburski św. Mateusza.

W 1896 roku zorganizowano nowy zespół cmentarzy na Dołach. Łódź wzbogaciła się także o publiczne parki: w 1899 roku Mikołajewski Ogród Miejski (obecnie park im. Henryka Sienkiewicza), a w 1902 roku Ogród Miejski (dziś park im. Stanisława Staszica), a także ogród przy ulicy Pańskiej w 1910 roku.

Pieńkowski zainicjował również regulację rzeki Łódki oraz stworzenie projektu miejskich wodociągów i kanalizacji. W 1908 roku, powstały dwa renomowane kluby sportowe, ŁKS Łódź oraz dwa lata później Widzew Łódź.

W lipcu 1886 roku Pieńkowski otrzymał Order Świętego Stanisława II klasy. Na początku 1889 roku został prezesem łódzkiego komitetu Rosyjskiego Towarzystwa Czerwonego Krzyża. 24 lipca/5 sierpnia 1889 roku uznano go za czynownika pod tym samym adresem.

W 1902 roku, Nikodem Justyn Sobocki uznawał, że Pieńkowski i sekretarz Jegorow mają dużą kontrolę we wszystkich aspektach życia w mieście, w tym nad jego urzędnikami, co nie umknęło uwadze społeczeństwa. Po trzydziestu latach jego urzędowania, liczba rosyjskich urzędników w magistracie wzrosła do 38.

W dniu 29 października 1888 roku, prezydent przesłał na ręce namiestnika Iosifa Hurki list, w którym wyrażał wdzięczność za ocalenie życia carskiej rodziny. Poniżej prezentujemy fragment jego korespondencji:

WASZA CESARSKA MOŚĆ! Najdobroczynniejszej Opatrzności podobało się zachować drogocenne życie WASZEJ CESARSKIEJ MOŚCI, NAJJAŚNIEJSZEJ MAŁŻONKI WASZEJ i całej CESARSKIEJ RODZINY i ocalić Rosyę od niedającego się wyrazić nieszczęścia i klęski. […] Prezydent miasta Łodzi (podpisano) Pieńkowski

Władysław Pieńkowski miał bliskie relacje z carem Mikołajem II, z którym spotykał się na cesarskich audiencjach. W 1911 roku pisał do gubernatora Michaiła Jaczewskiego, podkreślając swoje lojalne relacje z władzą.

Ocena prezydentury

Jako najdłużej urzędujący prezydent Łodzi, sprawował on tę funkcję przez prawie 32 lata. Gdy rozpoczął swoją prezydenturę, liczba mieszkańców Łodzi wynosiła zaledwie 100 000, zaś w 1914 roku, przed wybuchem I wojny światowej, wzrosła do 477 862. Jego pensja na początku prezydentury wynosiła 1000 rubli, a kilka lat później wzrosła do 4 700 rubli.

Pomimo dynamicznego rozwoju miasta, zdaniem wielu, niewielka część zasług przynależała Pieńkowskiemu. Mimo, iż miasto rozkwitało gospodarczo, Pieńkowski często unikał inwestycji miejskich. Pisano o nim, że rządził Łodzią w sposób dyktatorski. Z jego budżetu korzystano głównie na militarną obsesję. Nie wydał pieniędzy na rozwój linii tramwajowej do Łodzi Kaliska, co spowodowało brak bezpośredniego połączenia z tym dworcem.

W opinii współczesnych pieńkowski był człowiekiem lojalnym wobec rosyjskich władz, co przyniosło mu kolejne odznaczenia. W jego czasach liczba rosyjskich urzędników w magistracie wzrosła z 1 do 38. Dla wielu był osobą nieco kontrowersyjną, skoro jako lider podjął się zadań, które prowadziły do rusyfikacji urzędów oraz nie zaspokajały potrzeb mieszkańców Łodzi.

Okres po utracie stanowiska

Po wybuchu I wojny światowej, Pieńkowski opuścił Łódź wraz z jednostkami rosyjskimi. Istniały rozbieżności co do daty jego ucieczki – czy w dniu 21 lipca, poprzedzającym ewakuację (3 sierpnia), czy też 27 lipca, jednak jest pewne, że Pieńkowski wielokrotnie opuszczał miasto, a pierwszą wyprawę zaliczył 21 lipca. Wyjeżdżając z miasta, przekazał Komitetowi Obywatelskiemu kwotę 200 000 rubli.

Nie udało się ustalić szczegółowych informacji o jego przyszłości po tym okresie. Można jednak stwierdzić, że z Warszawy udał się do Moskwy, a do Łodzi powrócił w październiku lub po październikowej rewolucji, żyjąc w biedzie finansowej. Na wsparcie jego finansów wielu łódzkich przedsiębiorców się zgadzało, choć wielką część długów udało mu się spłacić.

Ostatecznie, po wieloletnim spadku majątkowym, Pieńkowski osiedlił się w Warszawie, gdzie zmarł 5 lipca 1919 roku na Cmentarzu Powązkowskim.

Rodzina

Władysław Pieńkowski prowadził życie rodzinne, będąc w związku małżeńskim. Jego żona wyznawała religię luterańską, co stanowiło istotny aspekt ich życia.

Para doczekała się jednej córki, która przyszła na świat w roku 1882. Niestety, jej życie było niezwykle krótkie, bowiem zmarła 12 grudnia 1886 roku. Dwa dni po śmierci, dziecko zostało pochowane na cmentarzu w Zgierzu.

Odznaczenia i nagrody

Przygotowana poniżej lista jest niepełna i uwzględnia jedynie odznaczenia, które zostały potwierdzone w dostępnych materiałach źródłowych.

• Medal za Uśmierzenie Buntu Polskiego (z ciemnego brązu) – przyznany Władysławowi Pieńkowskiemu za jego rolę jako urzędnika biura naczelnika wojennego m. Łodzi, 18 grudnia 1864 roku,
• Order Świętego Stanisława III klasy – nadany w sierpniu 1878 roku, gdy pełnił funkcję burmistrza Radomska,
• Order Świętej Anny III klasy – przyznany przed 1886 rokiem,
• Order Świętego Stanisława II klasy – odebrany w dniu 12 lipca 1886 roku, będąc prezydentem Łodzi,
• Order Świętej Anny II klasy – przyznany 25 czerwca / 7 lipca 1890 roku, gdy był prezydentem Łodzi,
• Order Świętego Włodzimierza IV klasy – wręczony 14 maja / 26 maja 1896 roku, również jako prezydent Łodzi,
• Medal na Pamiątkę Panowania Aleksandra III (w innych językach: Въ память царствованія Императора Александра III) – medal ze srebra,
• Medal na Pamiątkę Koronowania Ich Cesarskich Wysokości (w innych językach: Въ память Священнаго Коронованіяя Ихъ Императорскихъ Величествъ) – medal ze srebra,
• Medal „Za pracę przy pierwszym spisie powszechnym ludności 1897 roku” (w innych językach: „За труды по первой Всеобщей переписи населения 1897 года”) – medal wykonany z brązu,
• Odznaka Rosyjskiego Czerwonego Krzyża (otrzymana dwukrotnie).

W uznaniu jego licznych osiągnięć, Władysław Pieńkowski został dodatkowo uhonorowany: dwoma złotymi sygnetami (jeden ozdobiony rubinem i brylantami, a drugi z brylantem) oraz złotą papierośnicą z brylantami, na której widnieje wizerunek herbu państwowego.

---

Oceń: Władysław Pieńkowski (urzędnik)

---