Czesława Endelmanowa-Rosenblattowa

Kultura i sztuka

Czesława Endelmanowa-Rosenblattowa, znana również jako Czesława Endelmanowa lub Czesława Rosenblattowa, to postać wybitna w polskiej literaturze. Urodziła się w Piotrkowie, w roku 1879 lub 1881, a swoje życie zakończyła w 1949 roku.

Była osobą o niezwykle bogatym dorobku, pełniącą funkcje pisarki, publicystki, redaktorki oraz tłumaczki. Jej pasja do literatury i sztuki przejawiała się także w roli krytyczki. Czesława Endelmanowa-Rosenblattowa zyskała uznanie wśród współczesnych, a także przyszłych pokoleń dzięki swoim artykułom i pracom literackim.

W ciągu swojej kariery zawodowej była związana z wieloma znanymi czasopismami, takimi jak „Izraelita”, „Kurier codzienny”, „Nowa Gazeta”, „Wędrowiec” oraz „Sygnały”, co świadczy o jej wpływie i znaczeniu w polskim środowisku literackim. Od 1902 roku posługiwała się pseudonimem Czesław Halicz, co dodatkowo podkreśla jej artystyczną osobowość.

Życiorys

„Czesława Endelmanowa-Rosenblattowa przyszła na świat w 1879 roku w Piotrkowie, jak zaznacza Anna Wydrycka, lub w roku 1881, według źródeł samej Rosenblattowej. Była córką Nathana Braude i Salomei z Horowiczów (ur. 1855). Po ukończeniu gimnazjum w Łodzi, zdecydowała się na przeprowadzkę do Warszawy.

Jej życie osobiste obejmowało dwa małżeństwa. Prawdopodobnie w latach 1896-1898 zawarła związek małżeński z Zygmuntem Samuelem Endelmanem (1873–1941), który był ginekologiem i pochodził z zasymilowanej warszawskiej rodziny żydowskiej. W 1898 roku na świat przyszła ich córka Halina, znana później jako Halina z Endelmanów Górska, która stała się pisarką oraz aktywistką.

W 1905 roku Czesława rozwiodła się z Endelmanem i wyjechała do Brukseli, gdzie obroniła pracę doktorską z zakresu nauk społecznych, której tytuł brzmiał Oeuvre sociale d’art en Belgique contemporaine. Między 1905 a 1911 rokiem wstąpiła w związek małżeński z Henrykiem Rosenblattem, przemysłowcem. W 1912 roku przywitała na świecie córeczkę Jeanine (1912–1998).

W Brukseli Czesława była członkinią Stowarzyszenia Polskiego im. Joachima Lelewela, gdzie miała okazję poznać Marię i Mariana Dąbrowskich. Była współautorką polskiej sekcji w jednym z muzea brukselskich.

Podczas I wojny światowej, Czesława najprawdopodobniej przebywała w Rosji, a jej debiutancka powieść miała premierę w Kijowie w 1914 roku. Po zakończeniu konfliktu wróciła do Belgii, jednak szczegóły jej życia w czasie II wojny światowej nie są do końca znane.

Z danych zawartych na stronie Geni.com wynika, że Czesława Endelmanowa-Rosenblattowa zmarła w 1949 roku.

Twórczość

Pierwsze lata

W początkowej fazie kariery literackiej, Czesława Endelmanowa-Rosenblattowa publikowała swoje prace w takich pismach jak „Izraelita”, gdzie później znalazła się w redakcji, a także w „Kuriera codziennego” i „Wędrowca”. Jej artykuły, porównywane do dzieł polskich pozytywistów, uznawane są czasem za pionierskie w obszarze reportażu.

W swoich tekstach szczególnie koncentrowała się na społecznych dylematach, które miały miejsce w społeczności żydowskiej, jak również na problematyce ubóstwa. Z zaangażowaniem podejmowała tematy związane z kobiecą rzeczywistością, takimi jak wspomniane wcześniej bieda, wyzysk czy emancypacja, co czyniło jej prace wysoce nowatorskimi na początku XX wieku.

Na przykład, artykuł zatytułowany Sztuka i ideały etyczne, opublikowany w „Wędrowcu” w 1901 roku – debiutancki rok Rosenblattowej – jest idealnym przykładem jej wczesnej działalności literackiej poświęconej sztuce.

Rozkwit kariery

Najżywszym okresem w twórczości pisarki był czas od 1910 do 1914 roku. W tym czasie jej prace zaczęły ukazywać się w „Nowej Gazecie”, co zapoczątkowało długotrwałą współpracę. Jej talent i zaangażowanie zaowocowały również przyznaniem jej nagrody w pierwszym polskim konkursie poświęconym sztukom teatralnym.

W 1914 roku wydała powieść Młodość Hanny Turskiej, klasyfikowaną jako Bildungsroman, która dotyczyła problemów emancypacji i edukacji kobiet, pierwotnie ukazując się pod tytułem Studentka. To był czas, kiedy forma i tematyka jej prac uległy znacznej zmianie: krótkie formy literackie zaczęły koncentrować się nie tylko na kwestiach żydowskich, ale także na szerszych problemach społecznych.

Rosenblattowa kontynuowała swoją działalność w zakresie krytyki literackiej i artystycznej, tworząc liczne artykuły dotyczące sztuki oraz artystów, a w swoich dziełach często wybierała formy literackie, w których sztuka tworzyła tło do fabuły (jak w przypadku Henryk VIII, Klasztor nad morzem) lub diagnostię społeczną (np. Konstanty Meunier).

Okres milczenia i powrót literacki

W latach 1914–1934 pisarka niemal całkowicie zaniechała działalności literackiej. Okoliczności związane z jej milczeniem w tym okresie nie są w pełni wyjaśnione. Jednakże, w 1934 roku, powróciła do twórczości literackiej za sprawą zbioru krótkich form zatytułowanego Ludzie, którzy jeszcze żyją.

W tej publikacji Czesława Endelmanowa-Rosenblattowa na nowo podjęła tematy, które wcześniej poruszała, a które wydawały się już porzucone. Jej bohaterowie to ubodzy mieszkańcy sztetla, zlokalizowanego w pobliżu Łodzi, prawdopodobnie Piotrkowa, co nadaje głębi jej ponownej eksploracji tematów społecznych, które nie straciły na aktualności.

Wybrane teksty

Opublikowane pod prawdziwym nazwiskiem

W twórczości literackiej Czesławy Endelmanowej-Rosenblattowej można znaleźć wiele ważnych utworów opublikowanych pod jej rzeczywistym imieniem. Debiut literacki miał miejsce w 1901 roku, gdy to autorka zaprezentowała dzieło pt. Ryfka Piszczyk (Z galerii portretów nieinteresujących). Kolejnym ważnym utworem jest Maciek i Mosiek z 1902 roku oraz Ruchla żołnierka (Z galerii typów nieinteresujących), opublikowane w 1903 roku. W 1905 roku ukazało się dzieło Nad trzęsawiskiem, które również zasługuje na uwagę.

Opublikowane pod pseudonimem Czesław Halicz

Niezwykle bogaty dorobek Czesławy Endelmanowej-Rosenblattowej można odnaleźć również pod pseudonimem Czesław Halicz. W 1902 roku artystka napisała teksty takie jak Sztuka i ideały etyczne i W noc świętojańską. Jej pisarska kreatywność znalazła odzwierciedlenie także w Liście z wojny z 1905 roku, a także Opowieści o pomarańczy, która ukazała się w 1911 roku. Równocześnie w tym samym roku ukazały się utwory Niemiła awantura, Konstanty Meunier oraz Portret Henryka VIII. Ostatnim dobrze znanym dziełem z tej kategorii jest Kronika jednego życia, opublikowana w 1938 roku.

Dramaty

W obszarze teatru Czesława Endelmanowa-Rosenblattowa znalazła uznanie również za swoje dramaty. W 1911 roku jej sztuka Sąd zdobyła 2. nagrodę w konkursie Warszawskich Teatrów Rządowych na polską sztukę dramatyczną. Kolejnym jej dramatem jest Kwintet, który powstał w 1914 roku.

Powieści

Pomimo licznych dramatów, autorka z powodzeniem tworzyła także powieści. W 1913 roku opublikowała W domu przy ulicy Żurawiej, będącą powieścią dla dzieci. Jej następne dzieło, Młodość Hanny Turskiej z 1914 roku, zostało wydane najpierw pod tytułem Studentka. Z kolei w 1934 roku, w literackim dorobku autorki pojawia się powieść Ludzie, którzy jeszcze żyją, również napisana jako Czesław Halicz.

Przypisy

  1. Joanna M.J.M. Sosnowska i inni, Emancypantki i modernistki. Teksty kobiet o sztuce 1879–1914. Antologia, Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2019.
  2. ZuzannaZ. Kołodziejska, Czesława Rosenblattowa's Works as an Example of Women's Integrationist Literature, „Polin. Studies in polish Jewry”, vol. 28, 2016, s. 73-84.
  3. Cesia (Czeslawa) Rozenblat pv Endelman, geni_family_tree [dostęp 15.12.2021 r.]
  4. Jeanine Moulin, geni_family_tree [dostęp 15.12.2021 r.]

Oceń: Czesława Endelmanowa-Rosenblattowa

★★★★★
Średnia ocena:4.69 Liczba ocen:6