I Liceum Ogólnokształcące im. Bolesława Chrobrego w Piotrkowie Trybunalskim

---

Historia

Kolegium pijarskie i jezuickie

Początek średniego szkolnictwa w Piotrkowie przypada na drugą połowę XVII wieku i powiązany jest z działalnością dwóch znaczących zakonów: pijarów oraz jezuitów.

Pijarzy, po nieudanych próbach ustanowienia kolegium w Krakowie w 1662 roku, skierowali swoje starania ku Piotrkowowi, który w tym czasie pełnił funkcję siedziby Trybunału Koronnego. Dzięki wsparciu ze strony lokalnych mieszkańców oraz władz kościelnych, w 1674 roku uzyskali pozwolenie na osiedlenie się w mieście. Już rok później, w 1675 roku, powstało kolegium. W 1677 roku sejm przyjął ich fundację, objął ją opieką króla i uwolnił od podatków. Początkowo szkoła mieściła się w kamienicy przy ulicy Dominikańskiej (dzisiaj będącej częścią ul. Wojska Polskiego). Pijarzy zakupili także pobliskie działki, stając się właścicielami znacznego terenu w okolicach ulic Sieradzkiej, Nowego Miasta (obecnie Rycerskiej), Rwańskiej oraz Dominikańskiej, przeznaczając go pod budowę kościoła oraz budynków szkolnych. Budowę ukończono w 1713 roku. Po wielkim pożarze Piotrkowa w 1731 roku, zaledwie rok później, zbudowano nowy, murowany obiekt szkolny dwukondygnacyjny, a w 1738 roku powstał budynek konwiktu.

Jezuici, mimo że rozpoczęli starania o osiedlenie się w Piotrkowie już w okolicach 1630 roku, zezwolenie na budowę ich kolegium oraz kościoła otrzymali od króla Jana III Sobieskiego dopiero w 1683 roku. Zainaugurowanie działalności szkoły wymagało jednak czekania aż do 1716 roku. Opóźnienia spowodowane były burzliwymi latami (wojna polsko-szwedzka), a także niechęcią ze strony innych zakonów oraz magistratu piotrkowskiego, z późniejszymi protestami obawiającymi się o konkurencję ze strony pijarów. Budowa kościoła, znajdującego się w pobliżu południowych murów miasta, rozpoczęła się w 1695 roku, jednak prace zostały zakłócone przez kolejne okupacje Piotrkowa przez Szwedów w 1702 roku oraz przez zarazę w 1704 roku. Ukończono go ostatecznie w 1727 roku. Wcześniej, w 1706 roku, jezuici uruchomili pierwszą szkołę, umiejscowioną w pobliskich kamieniczkach, która w 1716 roku zyskała status kolegium. Pożar Piotrkowa w 1731 roku zniszczył część kościoła oraz szkoły, jednak zakon, będąc właścicielem znacznych terenów w mieście, podjął działania na rzecz ich odbudowy oraz rozbudowy, uzyskując też od magistratu tereny po drugiej stronie murów. Proces budowy nowego kolegium przebiegał powoli z powodu trudnych warunków gruntowych, które wymagały specjalnych umocnień. Do momentu kasaty jezuitów w 1773 roku, zdołano wznieść główne mury oraz urządzić suteryny i pierwsze piętro. Budynek został też nieznacznie uszkodzony podczas konfederacji barskiej w 1769 roku, a następnie przeszedł pod zarząd Komisji Edukacji Narodowej.

Obydwa kolegia nie odbiegały jakością kształcenia od innych podobnych instytucji w Polsce. Szkoła jezuicka oferowała pięć klas, kładąc duży nacisk na naukę języków, szczególnie łaciny (greki nie nauczano w piotrkowskiej szkole), a także na historię i geografię. W Piotrkowie proponowano również wyższe kursy filozofii (obejmujące naukę arytmetyki według Euklidesa, etykę według Arystotelesa oraz nauki przyrodnicze) oraz teologię (z prawem kanonicznym i językiem hebrajskim). Uczniowie uczyli się również umiejętności społecznych i współzawodnictwa, a klasy były dzielone na dwie rywalizujące grupy: Pars Romana i Pars Graeca. Organizowano również szkolne sejmiki, które naśladowały prawdziwe obradujące nad istotnymi sprawami dla kraju.

W kolegium pijarskim nauczano w siedmiu klasach, z nieco bardziej nowoczesnym programem, gdzie od pierwszej klasy wprowadzano arytmetykę. W kolejnych latach poznawano historię i prawo rzymskie. Uczniowie w przedostatniej klasie zapoznawali się z dziełami współczesnych autorów, a ostatnia klasa obejmowała przedmioty takie jak logika, etyka zgodna z naukami tomistów oraz wyższa geometria. Szkoła pijarska organizowała również popularne przedstawienia teatralne, które przyciągały uwagę również lokalnej społeczności (w 1746 roku marszałek Trybunału wstrzymał obrady, aby umożliwić wystawienie sztuki).

Reforma Stanisława Konarskiego przyniosła pewne odmiany w programach nauczania, szczególnie w kolegium pijarskim, gdzie zwiększono nacisk na historię, geografię oraz nauki przyrodnicze, wprowadzając także nauczanie w języku polskim. Jezuici również zaczęli wystawiać sztuki teatralne. Temat dalszych reform w jezuickim kolegium został zamknięty przez kasatę zakonu w 1773 roku, co prowadziło do zamknięcia szkoły w 1775 roku.

W 1781 roku KEN przyznała pijarom posiadłości pojezuickie, aczkolwiek na początku wynajmowali one deputatom Trybunału, gdyż wykończenie i remont wymaganych budynków wiązały się z dużymi kosztami. Pożar w 1788 roku, który zniszczył szkołę przy ulicy Rwańskiej, wywołał konieczność przeprowadzki pijarów. Dobudowanie drugiego piętra oraz inne prace wykończeniowe zostały zrealizowane według koncepcji ówczesnego rektora, ks. Prospera Zarębskiego, geometry J.K.Mości.

Rok 1793 przyniósł II rozbiór Polski, w konsekwencji którego Piotrków znalazł się w zaborze pruskim. W budynkach pijarskich pruskie władze umieściły jeńców wojennych. Niemniej jednak, 30 kwietnia 1796 roku pijarzy podpisali umowę z rządem pruskim, w której zagwarantowano im restaurację gmachów pojezuickich oraz wsparcie finansowe na ich utrzymanie, a oni w zamian przekazali poprzednie budynki władzom.

Zabór rosyjski

W okresie zaboru rosyjskiego szkoła przekształciła się w Gimnazjum Rządowe Męskie, kontynuując tradycje edukacyjne regionu.

Okres międzywojenny

W wrześniu 1918 roku, kiedy to nastąpiło upaństwowienie placówki, nadano szkole imię pierwszego króla Polski. W 1932 roku, w wyniku reformy jędrzejewiczowskiej, przemianowano ją na gimnazjum i liceum. Sympatyczne do partii politycznej endecji poglądy dominowały wśród kadry nauczycielskiej, a dyrektorzy szkoły (do 1930 roku) także identyfikowali się z tą ideologią. W rzeczy samej, znaczna część narodowców z Piotrkowa była absolwentami tej placówki, co podkreśla jej wpływ na kształtowanie lokalnej społeczności.

Tajne nauczanie w okresie II wojny światowej

Po zajęciu Piotrkowa przez Niemców 6 września 1939 roku, początkowo zajęcia przeniesiono do pomieszczeń II Gimnazjum żeńskiego, jednak po 30 listopada 1939 roku Hans Frank zadecydował o ograniczeniu szkolnictwa w Gubernatorstwie Generalnym do stopnia podstawowego i zawodowego. Gmach Chrobrego najpierw przekształcono w szkołę powszechną, jednak w 1940 roku ją zamknięto, a obiekt przeznaczono na szpital. Większość wyposażenia szkoły, z wyjątkiem kilku książek i najważniejszych dokumentów, które udało się ukryć, została zniszczona.

Już w listopadzie 1939 roku Irena Kmiecik, nauczycielka łaciny z II Gimnazjum, wraz z Mieczysławem Meyerem, nauczycielem chemii z Chrobrego, podjęli działania mające na celu organizację tajnego nauczania. Kursy realizowały pełen program nauczania szkoły średniej, z jedynie ograniczoną liczbą godzin języka polskiego i matematyki. Jak wynika ze sprawozdania Mieczysława Meyera, w latach 1939-1945 wydano 286 matur, 360 małych matur, a liczba promowanych uczniów wyniosła 1337.

Ponadto, w czasie wojny wielu uczniów, nauczycieli oraz wychowanków Chrobrego poniosło śmierć, ich pamięć upamiętnia tablica umieszczona w szkolnym korytarzu.

Gimnazjum i liceum im. Bolesława Chrobrego w okresie powojennym

18 stycznia 1945 roku wojska radzieckie zajęły Piotrków. Już niedługo po tym wydarzeniu Mieczysław Meyer, wraz z innymi nauczycielami, zabrał się za przygotowania do ponownego otwarcia szkoły. Chrobrego wznowił swoją działalność 27 lutego 1945 roku, a Mieczysław Meyer został mianowany dyrektorem.

W 1946 roku w okolicach Piotrkowa doszło do aresztowań członków Konspiracyjnego Wojska Polskiego, w tym kilkunastu uczniów Chrobrego, którzy często wcześniej byli aktywnymi partyzantami lub członkami Szarych Szeregów. Jeden z nich, Leopold Wiaderek, stracił życie w zasadzce zorganizowanej przez Urząd Bezpieczeństwa, natomiast inny, Roman Czajka, został skazany na 12 lat więzienia.

Na wiosnę 1949 roku grupa harcerzy z Chrobrego, sprzeciwiając się zmianom w ZHP wprowadzonym przez rząd, skonstruowała konspiracyjną drużynę o nazwie Tajna Organizacja „Mała Dywersja”, która w 1950 roku została przemianowana na Tajną Organizację Związku Harcerstwa Polskiego „Mała Dywersja”. Członkowie drużyny poprzez samokształcenie i aktywność w teren przeprowadzali różnorodne motocykle, rozwieszając afisze, malując antykomunistyczne hasła, kolportując własne ulotki oraz zrywając czerwone flagi. Aresztowania członków organizacji zaczęły się w listopadzie 1950 roku. W procesie, który odbył się w kwietniu 1951 roku przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Łodzi, kilku członków zostało skazanych na kary więzienia za przynależność do organizacji, która miała na celu „obalenie przemocą ustroju państwowego”.

W 1950 roku funkcję dyrektora stracił Teofil Budzanowski ps. „Tum”, powstaniec warszawski, porucznik, zastępca dowódcy odcinka Górny Czerniaków. Od czasów powojennych w spisach absolwentów zaczęły pojawiać się imiona żeńskie. Chrobry znowu stał się szkołą męską w 1954 roku, a przyjmowanie dziewcząt rozpoczęto w 1962 roku.

W październiku 1981 roku w Chrobrym otwarto planetarium, które zostało zbudowane przez Zbigniewa Solarza, nauczyciela fizyki i astronomii. Było to pierwsze szkolne planetarium w Polsce.

16 października 1990 roku absolwenci oraz wychowankowie szkoły utworzyli stowarzyszenie, znane jako Towarzystwo Wychowanków Gimnazjum i Liceum im. Bolesława Chrobrego w Piotrkowie Trybunalskim. Stowarzyszenie, mające osobowość prawną, wydaje biuletyny promujące historię oraz osiągnięcia szkoły.

W 1992 roku, z inicjatywy Zenona Bartczaka, powstało muzeum szkoły, które mieści bogaty zbiór archiwaliów dotyczących jej historii.

Dyrektorzy

W historii I Liceum Ogólnokształcącego im. Bolesława Chrobrego w Piotrkowie Trybunalskim kluczową rolę odgrywają osoby pełniące funkcję dyrektora. Poniżej przedstawiamy listę dyrektorów, którzy kierowali szkołą na przestrzeni lat:

• od 1 IX 1924: Andrzej Stawiski,
• 1 XI 1926 – 31 VIII 1927: Jan Grzędzielski,
• 1945: Mieczysław Meyer,
• 1945–1947: Stanisław Nowosielski,
• 1947–1950: Teofil Budzanowski,
• 1950–1956: Stanisław Stolarski,
• 1956–1959: Teofil Budzanowski (przywrócony na stanowisko),
• 1959–1964: Jan Nowak,
• 1964–1966: Wiktor Pietrzykowski,
• 1966–1970: Ryszard Koziński,
• 1970–1992: Zenon Bartczak,
• 1992–2007: Krzysztof Wiewióra,
• od 2007: Henryk Michalski.

Planetarium

Szkolne planetarium, które z powodzeniem funkcjonuje od 10 października 1981 roku, zostało założone dzięki inicjatywie pedagoga Zbigniewa Solarza. To wyjątkowa instytucja, gdyż jest pierwszym amatorskim planetarium w Polsce.

Absolwenci i wychowankowie

W historii I Liceum Ogólnokształcącego im. Bolesława Chrobrego w Piotrkowie Trybunalskim znajduje się wielu znakomitych absolwentów oraz wychowanków. Ich osiągnięcia w różnych dziedzinach życia świadczą o wysokim poziomie edukacji, jaką oferowała ta placówka na przestrzeni lat. Między innymi przeszli przez jej mury:

• Aleksander Arkuszyński (1918–2016) – generał brygady Wojska Polskiego, żołnierz podziemia antykomunistycznego,
• Andrzej Bańkowski (1931–2014) – etymolog,
• Władysław Biegański (1857–1917) – lekarz internista, działacz społeczny,
• Tadeusz Błażejewski (ur. 1944) – krytyk literacki, historyk literatury,
• Stanisław Ciszewski (1865–1930) – etnograf,
• Leon Dziubecki (1904–1948) – przewodniczący konspiracyjnego Stronnictwa Narodowego,
• Mieczysław Fejgin (1894–1975) – osobisty lekarz Bolesława Bieruta,
• Oskar Flatt (1822–1872) – regionalista,
• Tomasz Grzegorczyk (ur. 1948) – profesor UŁ, prawnik, sędzia Sądu Najwyższego, członek Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego,
• Jan Adolf Hertz (1878–1943) – dramaturg, poeta, krytyk teatralny,
• Jan Stanisław Jankowski (1882–1953) – działacz polityczny, Delegat Rządu na Kraj,
• Krzysztof Kamiński (1951–2023) – aktor filmowy i teatralny, a także poeta,
• Stanisław Karpiński (1891–1982) – lotnik,
• Felicjan Kępiński (1885–1966) – astronom,
• Stanisław Konarski (1700–1773) – pisarz, pedagog, publicysta, reformator szkolnictwa,
• Ignacy Kozielewski (1882–1964) – współtwórca harcerstwa polskiego, pedagog,
• Jan Wawrzyniec Kulik (1918–1995) – biskup pomocniczy łódzki,
• Leopold Lewin (1910–1995) – poeta,
• Anita Lipnicka (ur. 1975) – piosenkarka,
• Arkadiusz Lipnicki (ur. 1972) – aktor, artysta kabaretowy,
• Wacław Aleksander Maciejowski (1793–1883) – historyk prawa, słowianoznawca,
• Stanisław Małachowski (1736–1809) – hrabia, prezes Senatu Księstwa Warszawskiego, marszałek konfederacji Korony Królestwa Polskiego i marszałek Sejmu Czteroletniego,
• Antoni Maszewski (1908–1944) – lekkoatleta, olimpijczyk, major WP,
• Waldemar Matusewicz (ur. 1958) – marszałek województwa łódzkiego i prezydent Piotrkowa Trybunalskiego,
• Zdzisław Najder (1930–2021) – dyrektor Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa,
• Konrad Nałęcki (1919–1991) – reżyser filmowy, m.in. serialu Czterej pancerni i pies,
• Leon Piotr Nencki (1848–1904) – lekarz, chemik, społecznik,
• Wilhelm Marceli Nencki (1847–1901) – powstaniec styczniowy, lekarz, chemik, fizjolog,
• Feliks Nowicki (1840–1920) – architekt,
• Józef Orłowski (1819–1880) – architekt,
• Adolf Pawiński (1840–1896) – historyk,
• Józef Pawlikowski (1767–1826) – pisarz polityczny, uczestnik insurekcji kościuszkowskiej, sekretarz Tadeusza Kościuszki,
• Edward Przanowski (1845–1929) – inżynier powiatowy w Słupcy i Łęczycy, żołnierz powstania styczniowego,
• Feliks Przyłubski (1906–1983) – autor publikacji popularyzujących kulturę języka i podręczników, m.in. elementarzy Litery i Mam 6 lat,
• Antoni Rajkiewicz (1922-2021) – ekonomista, polityk,
• Stanisław Rembek (1901–1985) – powieściopisarz,
• Marian Renke (1930–1986) – dyplomata, prezes Polskiego Komitetu Olimpijskiego,
• Jerzy Rogalski (ur. 1948) – aktor teatralny i filmowy,
• Konrad Rudnicki (1926–2013) – astronom,
• Władysław Sabowski (1837–1888) – pisarz, poeta,
• Antoni Sikorski (1893–1987) – żołnierz, legionista, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej, dowódca obrony Sandomierza podczas kampanii wrześniowej, wielokrotnie odznaczany Krzyżem Virtuti Militari,
• Stefan Wacław Sikorski (1905–1944) – społecznik, żołnierz i organizator Służby Zwycięstwu Polski i ZWZ na Lubelszczyźnie, major AK,
• Zygmunt Słomiński (1879–1943) – inżynier budownictwa, prezydent Warszawy,
• Kazimierz Stronczyński (1809–1896) – historyk, numizmatyk,
• Henryk Struve (1840–1912) – filozof, profesor UW, członek PAU,
• Filip Sulimierski (1843–1885) – geograf, tłumacz, wydawca „Wędrowca” i Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich,
• Mieczysław Trajdos (1887–1942) – polityk i adwokat, przywódca Stronnictwa Narodowego, bliski współpracownik Romana Dmowskiego,
• Bogusław Wołoszański (ur. 1950) – dziennikarz i popularyzator historii,
• Adam Wrzosek (1875–1965) – lekarz, patolog, profesor UJ, UW, dziekan Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Poznańskiego,
• Józef Życiński (1948–2011) – filozof, teolog, biskup tarnowski, arcybiskup metropolita lubelski.

---

Oceń: I Liceum Ogólnokształcące im. Bolesława Chrobrego w Piotrkowie Trybunalskim

---