Stefan Rowecki

---

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Stefan Rowecki był synem Stefana Augusta Leona oraz Zofii z Chrzanowskich. Jego droga edukacyjna rozpoczęła się w 1906 roku, kiedy to zapisał się do polskiego gimnazjum w Piotrkowie Trybunalskim. Właśnie tam nawiązał bliską przyjaźń, m.in. z Tadeuszem Puszczyńskim. W 1911 roku zorganizował pierwszy, tajny zastęp skautowy w Piotrkowie, a już w 1912 roku rozpoczął studia techniczne w Warszawie w Szkole Mechaniczno-Technicznej H. Wawelberga oraz S. Rotwanda. W 1913 roku wstąpił do Polskich Drużyn Strzeleckich, przyjmując pseudonim Stefan Radecki. Po ukończeniu kursu podoficerskiego w Rabce w styczniu 1914 roku, wrócił do Warszawy, gdzie objął dowództwo IV plutonu warszawskich Polskich Drużyn Strzeleckich. Latem 1914 roku wyjechał na tajny kurs oficerski w Nowym Sączu, znajdującym się wówczas pod kontrolą Austriaków, a pod koniec tego samego roku dołączył do Legionów Polskich, które liderował Józef Piłsudski.

I wojna światowa

W trakcie I wojny światowej Walczył w I Brygadzie Legionów Polskich. 17 maja 1915 roku doznał rany nogi podczas jednego z starć w okolicach Konar. Po kryzysie przysięgowym, od lipca 1917 roku przebywał w obozie internowanych legionistów w Beniaminowie. W lutym 1918 roku zgłosił się do Polskiej Siły Zbrojnej, znanej także jako Polnische Wehrmacht, a 27 marca 1918 roku awansował na porucznika. Niedługo potem, na Szkole Podchorążych Piechoty w Ostrowi Mazowieckiej, zaczął nauczać o umocnieniach polowych. Na przełomie 1918 i 1919 przeszedł dodatkowy kurs fortyfikacyjny i minerski w Modlinie.

Dwudziestolecie międzywojenne

W listopadzie 1918 roku, po utworzeniu wolnej Polski, uczestniczył w procesie rozbrajania niemieckich okupantów. W latach 1919–1920 był słuchaczem I Kursu Wojennej Szkoły Sztabu Generalnego w Warszawie, a podczas wojny z bolszewikami pełnił rolę szefa Oddziału II Sztabu Frontu Południowo-Wschodniego oraz Grupy Uderzeniowej pod dowództwem generała porucznika Edwarda Rydza-Śmigłego. W 1921 roku uczestniczył w I Kursie Doszkolenia w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie, gdzie zdobył tytuł oficera Sztabu Generalnego. Od 1923 do 1926 roku był szefem Wydziału I Naukowego w Wojskowym Instytucie Naukowo-Oświatowym. W tym samym czasie był oficerem Biura Ścisłej Rady Wojennej, a 1 grudnia 1924 roku awansował na podpułkownika. Podczas zamachu majowego w 1926 roku, mimo przynależności do piłsudczyków, opowiedział się po stronie legalnych władz. Przejmując dodane stanowisko szefa wydziału w Inspektoracie Armii, służył pod dowództwem generała dywizji Józefa Rybaka do 1930 roku. W 1928 roku przysięgł do 41 pułku piechoty, a przez lata 1930–1935 był dowódcą 55 Poznańskiego pułku piechoty w Lesznie. W listopadzie 1935 roku objął dowodzenie Brygadą KOP „Podole”. W 1938 roku pełnił funkcję dowódcy piechoty dywizyjnej 2 Dywizji Piechoty Legionów w Kielcach.

II wojna światowa

10 czerwca 1939 roku, na prośbę ministra spraw wojskowych, gen. dyw. Tadeusza Kasprzyckiego, Rowecki przyjął dowództwo nad drugą brygadą pancerno-motorową w Wojsku Polskim, a 20 czerwca stanął na czoło Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej. Ostatnie tygodnie pokoju poświęcił na organizację tej jednostki, by wkrótce po rozpoczęciu II wojny światowej dowodzić nią w obronie Wisły oraz podczas pierwszej bitwy pod Tomaszowem Lubelskim. Po kapitulacji armii, unikając niewoli, wrócił do Warszawy, gdzie 5 października 1939 roku został zastępcą komendanta Służby Zwycięstwu Polski. 3 maja 1940 roku awansował na generała brygady, stając na czele Obszaru Warszawskiego ZWZ, a następnie przejmując dowodzenie całym obszarem Polski w okupacji niemieckiej do 30 czerwca 1940 roku, gdy został komendantem głównym ZWZ oraz dowódcą Sił Zbrojnych w Kraju. Biorąc pod uwagę problemy w społeczeństwie związane z armią po przegranej w 1939 roku, Rowecki postanowił ukierunkować swoje działania na budowanie struktur wojskowych w Polsce, mimo oporu części społeczeństwa.

W grudniu 1940 roku stworzył w Biurze Informacji i Propagandy komórkę „N”, która w październiku 1941 roku przekształciła się w Samodzielny Podwydział N, działający w sferze dywersji i propagandy przeciwko okupantowi. Rowecki sporadycznie relacjonował wyniki akcji „N” do Rządu na uchodźstwie. W końcu 1941 roku tymczasowo objął nowo powstałą organizację „Wachlarz”, z którą zjednoczył najważniejsze organizacje konspiracyjne w pełnoprawną Armię Krajową. 14 lutego 1942 roku został komendantem głównym Armii Krajowej, z modernizacją systemu dowodzenia i zarządzania armią podziemną, sprzeciwiając się współpracy z komunistami z PPR, odrzucając mediacje z Michałem Żymierskim w 1940 roku. W 1942 ruszył z przygotowaniami do planu powstania, uwzględniając przeprowadzenie alianckiego wsparcia na wyzwolenie Polski. Obawiając się anarchii po wojnie, planował stworzenie sprawnego systemu administracji oraz zabezpieczenie dla mieszkańców.

Stając się celem niemieckich władz bezpieczeństwa, Rowecki został oznaczony jako „wróg numer jeden” Rzeszy. Gestapo przeznaczyło znaczne zasoby na jego schwytanie, co ilustrował portret Roweckiego w alei Szucha, gdzie funkcjonariusze musieli być z nim na bieżąco. Wiosną 1943 roku Rowecki dostrzegł zagrożenie swojego życia i zgodził się na ograniczoną ochronę osobistą, a mimo tego został zdradzony przez agentów Gestapo, aresztowany 30 czerwca 1943 roku. Jego przewiezienie do siedziby Gestapo przy alei Szucha 25 nastąpiło przed planowaną odprawą Komendy Głównej Armii Krajowej. W Niemczech odmówił współpracy z wrogiem i został osadzony w obozie w Sachsenhausen, gdzie w połowie lipca 1943 roku zdecydowano o zaostrzeniu reżimu. 14 marca 1944 roku, dzięki decyzji Naczelnego Wodza, nadano mu stopień generała dywizji.

Po wybuchu powstania warszawskiego, 1 sierpnia 1944 roku, na rozkaz Heinrich Himmlera, nakazano jego śmierć. Chociaż ustalenia historyków są niejednoznaczne, wiadomo, że został zamordowany w obozie kilka minut po godzinie 3.00 w nocy z 1 na 2 sierpnia 1944 roku. Jego symboliczny grób znajduje się na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 250-3-23).

Okres powojenny

W okresie stalinizmu w Polsce, który trwał od 1945 do 1956 roku, ocena działalności Stefana Roweckiego była skrajnie negatywna i jednostronna. Oficjalna narracja tego czasu posługiwała się oskarżeniami, które nie miały solidnych podstaw faktycznych. Wówczas domniemano, że dowództwo Armii Krajowej miało współpracować z Niemcami, co oczywiście rysowało bardzo niekorzystny obraz tej formacji.

Rowecki bywał umieszczany w tym niekorzystnym kontekście, gdzie dominujące było przedstawianie go w opozycji do sanacyjnych oficerów z Komendy Głównej Armii Krajowej. Szczególnie w odniesieniu do takich postaci jak Tadeusz Komorowski oraz Tadeusz Pełczyński. W rezultacie Rowecki często ukazywany był jako ofiara konfliktów wewnętrznych w Armii Krajowej.

Działania te, związane z dezinformacją i polityką prześladowania, wpisywały się w szerszy kontekst represji wobec członków Armii Krajowej, które formalnie zakończyły się wraz ze śmiercią Bieruta w 1956 roku.

Rehabilitacja i upamiętnienie

W kolejnych latach, kiedy rozpoczął się proces poprawy reputacji niesłusznie skazanych żołnierzy Armii Krajowej, podjęto w końcu próby obiektywnej oceny osiągnięć Stefana Roweckiego. W 1959 roku w Encyklopedii Współczesnej ukazał się jego pierwszy biogram. Z biegiem czasu publikowano także wspomnienia osób, które miały przyjemność z nim współpracować, takich jak Jana Rzepeckiego, Józefa Szyrmera, Antoniego Sikorskiego oraz Stanisława Kozickiego.

W dniu 1 sierpnia 1980 roku, na budynku znajdującym się przy ul. Spiskiej 14 w Warszawie, który był miejscem aresztowania Roweckiego, odsłonięto tablicę pamięci. W kolejnym miesiącu, we wrześniu 1981 roku, umieszczono kolejną tablicę w Piotrkowie Trybunalskim, w rodzinnym mieście generała. Msza z tej okazji była celebrowana przez biskupa Józefa Rozwadowskiego, a tablicę odsłoniła córka Irena, w asyście brata Stanisława. Kolejna tablica została odsłonięta w marcu 1983 roku przy ul. Marszałkowskiej 4 w Warszawie, w byłej siedzibie konspiracyjnej „Grota”. W lutym 1997 roku z kolei, pamiątkowa tablica zagościła przy ul. Chocimskiej 22, gdzie znajdowało się jedno z warszawskich mieszkań generała.

Rok 1981 przyniósł także zaszczyt nadania imienia Roweckiego nowo powstałemu moście w Warszawie, a w 1985 roku jego imię nadano statkowi MS „Generał Grot-Rowecki”. W niedalekiej przyszłości, imię generała nadano również wiaduktowi w Lesznie, który w latach 70. XX wieku był największym wiaduktem w Europie pod względem długości.

W 1990 roku, obok innych upamiętnień, wyemitowano polską monetę kolekcjonerską o wartości 200 000 zł, z wizerunkiem Roweckiego. Moneta, wykonana ze srebra próby 750, została wydana w ograniczonej ilości 25 000 egzemplarzy i miała średnicę 35 mm oraz wagę 19,3 g, z gładkim rantem. Dodatkowo, w 2009 roku Narodowy Bank Polski wyemitował srebrną monetę z okazji 70-lecia Polskiego Państwa Podziemnego o nominale 10 złotych, również z wizerunkiem generała.

Rok 1992 przyniósł medale z podobizną „Grota”, upamiętniające utworzenie Armii Krajowej, które zaprojektował Tadeusz Tchórzewski i wybiła Mennica Państwowa. Prawdziwą dumą Polaków stał się pomnik teraz, pierwszy pomnik Grota-Roweckiego odsłonięto 19 września 2004 roku w Tychach, a nieco później, 11 czerwca 2005 roku, u zbiegu ulic Fryderyka Chopina oraz Alej Ujazdowskich w Warszawie, odsłonięto jego pomnik.

Na dzień 8 stycznia 2004 roku Sejm RP ustanowił rok 2004 Rokiem Stefana Roweckiego, aby uhonorować jego zasługi. W wyniku tego, karabinek produkowany przez Fabrykę Broni „Łucznik” został nazwany „Grot”.

Imię generała noszą liczne instytucje oraz jednostki, takie jak:

• Zespół Szkół Samochodowych w Gliwicach,
• Jednostka Wojskowa AGAT (od 24 maja 2012),
• Centralny Ośrodek Szkolenia Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego w Emowie (od 2003),
• 69 Leszczyński Pułk Przeciwlotniczy w Lesznie (do 31 grudnia 2011),
• 4 Zielonogórski Pułk Przeciwlotniczy w Czerwieńsku (od 4 października 2013),
• Szkoła Podstawowa nr 12 w Lesznie,
• IV Liceum Ogólnokształcące w Piotrkowie Trybunalskim,
• Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2 w Jędrzejowie,
• CLX Liceum Ogólnokształcące w Warszawie,
• Szkoła Podstawowa nr 4 w Mrągowie,
• Szkoła Podstawowa nr 23 we Wrocławiu,
• 111 Częstochowska Drużyna Harcerska „Grot”,
• Księgarnia Historyczno-Wojskowa im. gen. dyw. Stefana Grota Roweckiego w Łodzi,
• Szkoła Podstawowa w Koziegłowach,
• 11 Drużyna Harcerska „Grot” z Bolesławca,
• Liceum Ogólnokształcące w Czerwieńsku (od 7 listopada 2014),
• 8 Poznańska Drużyna Harcerzy JAR ZHR im. Generała Stefana Grota Roweckiego,
• Zespół Szkół Ekonomicznych im. Generała Stefana Roweckiego „Grota” w Opolu,
• Zespół Szkół Budowlanych im. gen. Stefana Grota Roweckiego w Cieszynie,
• Zespół Szkół nr 1 w Zambrowie,
• SP4 Marki,
• 20 Przemyska Brygada Obrony Terytorialnej.

W 2011 roku ustanowiono odznakę honorową jego imienia, przyznawaną przez szefa ABW za zasługi w zakresie ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego oraz obrony porządku konstytucyjnego.

Dokumentalny film zatytułowany „Biografie – Generał Grot Rowecki” został zrealizowany w 1989 roku przez Stanisława Trzaskę. Natomiast w dniu 4 listopada 2014 roku na terenie byłego obozu koncentracyjnego Sachsenhausen, odsłonięto pomnik Stefana Roweckiego, a także otwartą wystawę poświęconą jego osobie.

Śledztwo IPN

30 marca 2007 roku Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu podjęła decyzję o umorzeniu śledztwa dotyczącego zamordowania generała dyw. Stefana „Grota” Roweckiego. Zbrodnia ta miała miejsce w sierpniu 1944 roku w niemieckim obozie koncentracyjnym Sachsenhausen. Umorzenie śledztwa związane było z faktem śmierci głównych sprawców tego przestępstwa, wśród których znajdowali się Heinrich Himmler, Anton Kaindl (komendant obozu Sachsenhausen) oraz Kurt Eccarius (komendant podobozu Zellenbau).

W trakcie dochodzenia przeprowadzonego przez IPN-KŚZpNP ustalono, że generał Rowecki został zabity w okresie od 2 do 7 sierpnia 1944 roku, prawdopodobnie w obrębie krematorium w obozie Sachsenhausen. Jego egzekucja została zlecona przez Heinricha Himmlera, który wydał instrukcję Antonowi Kaindlowi oraz Kurtowi Eccariusowi, aby natychmiast przystąpili do wykonania wyroku śmierci na generale. Należy zaznaczyć, że egzekucja miała miejsce zaraz po rozpoczęciu powstania warszawskiego, następującym 1 sierpnia 1944 roku. Pomimo śledztwa, nie udało się ustalić miejsca pochówku Roweckiego ani też zidentyfikować bezpośrednich wykonawców mordu.

IPN-KŚZpNP uznał, że zabójstwo Stefana „Grota” Roweckiego kwalifikuje się jako zbrodnia na podstawie artykułu 1 pkt 1 Dekretu z dnia 31 sierpnia 1944 roku, dotyczącego wymiaru kar dla faszystowskich i hitlerowskich zbrodniarzy odpowiedzialnych za morderstwa oraz znęcanie się nad ludnością cywilną i jeńcami, a także dla zdrajców Narodu Polskiego. Co więcej, zbrodnia ta została uznana za akt przeciwko ludzkości, motywowany przynależnością generała do konkretnej grupy narodowościowej i politycznej.

Życie prywatne

Córka Stefana Roweckiego odbywała naukę w placówce edukacyjnej zlokalizowanej przy klasztorze sióstr niepokalanek w Jazłowcu.

Awanse

Stefan Rowecki miał wiele znaczących awansów wojskowych, które odzwierciedlają jego karierę i osiągnięcia w służbie. Poniżej przedstawiam szczegółowy wykaz jego stopni wojskowych:

• 1914 – podporucznik,
• 1918 – porucznik,
• 1919 – kapitan,
• 1920 – major,
• 1924 – podpułkownik,
• 1932 – pułkownik,
• 1940 – generał brygady,
• 1944 – generał dywizji.

Ordery i odznaczenia

Stefan Rowecki, wybitna postać w historii Polski, został odznaczony wieloma wyróżnieniami, które świadczą o jego zasługach i poświęceniu. Oto lista znaczących odznaczeń, które otrzymał w trakcie swojego życia oraz pośmiertnie:

• Order Orła Białego (pośmiertnie, 11 listopada 1995),
• Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari nr 28 (1942),
• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 6635 (1923),
• Krzyż Niepodległości z Mieczami,
• Krzyż Niepodległości (13 kwietnia 1931),
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (30 kwietnia 1925),
• Krzyż Walecznych (ośmiokrotnie, w latach 1921–1943),
• Złoty Krzyż Zasługi (dwukrotnie: 10 listopada 1928, 11 listopada 1938),
• Krzyż Armii Krajowej (pośmiertnie, 1967),
• Krzyż Oświęcimski (pośmiertnie, 1985),
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości,
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921,
• Brązowy Medal za Długoletnią Służbę (28 maja 1938),
• Gwiazda Wytrwałości,
• Odznaka za Rany i Kontuzje (trzykrotnie ranny),
• Odznaka „Za wierną służbę” (1 listopada 1916),
• Odznaka Pamiątkowa Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych (12 maja 1936),
• Odznaka Korpusu Ochrony Pogranicza (1937),
• Odznaka pamiątkowa 5 Pułku Piechoty Legionów,
• Odznaka pamiątkowa 14 Pułku Artylerii Polowej Wlkp.,
• Odznaka pamiątkowa 58 Pułku Piechoty,
• Odznaka pamiątkowa 7 Pułku Artylerii Ciężkiej,
• Komandor Legii Zasługi (pośmiertnie, 9 sierpnia 1984, USA),
• Oficer Orderu Legii Honorowej (III Republika Francuska, 1937).

Te odznaczenia odzwierciedlają jego niezłomność, oddanie i poświęcenie dla kraju oraz jego narodowych wartości.

Książki i publikacje

W krótkim przeglądzie publikacji związanych z osobą Stefana Roweckiego można zauważyć, że jego prace obejmują różnorodne aspekty wojskowości, w tym umocnienia, taktykę oraz doświadczenia z okresu I i II wojny światowej.

• Stefan Rowecki: Umocnienia polowe. Warszawa: Komisja Wojskowa, Szkoła Podchorążych W.P., 1918, brak numerów stron w książce,
• Stefan Rowecki: Umocnienia polowe. Cz. 2 Kurs I-ej klasy. Warszawa: Komisja Wojskowa, Szkoła Podchorążych W.P., 1918, brak numerów stron w książce,
• Stefan Rowecki: Atlas (100 rysunków) do Umocnień polowych wojny pozycyjnej (część II-ga). Warszawa: Komisja Wojskowa, Szkoła Podchorążych W.P., 1918, brak numerów stron w książce wersja zdigitalizowana,
• Stefan Rowecki: Umocnienia polowe. Warszawa: Księgarnia Wojskowa, M.S.W. Departament Naukowo-Szkolny, 1919, brak numerów stron w książce wersja zdigitalizowana,
• Stefan Rowecki: Umocnienia polowe. Atlas. Warszawa: Księgarnia Wojskowa, M.S.W. Departament Naukowo-Szkolny, 1919, brak numerów stron w książce,
• Stefan Rowecki, Seweryn Elterlein: Czerwona Armja Bolszewicka: (jej organizacja, wartość i taktyka). Opracowane na podstawie doświadczeń bojowych z 1918–20 r. [S.l.; s.n], Drukarnia D-wa 4 Armii, 1920, brak numerów stron w książce,
• Stefan Rowecki: Okopywanie się i urządzanie pozycji. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1921, brak numerów stron w książce,
• Stefan Rowecki: Walki uliczne. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1928, brak numerów stron w książce wersja zdigitalizowana,
• Stefan Rowecki: Propaganda w przygotowaniu obrony kraju. 1933, brak numerów stron w książce wersja zdigitalizowana,
• Przegląd Wojskowy. Stefan Rowecki (red.). Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, Oddział II Sztabu Generalnego i Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1924–1935, brak numerów stron w książce,
• Stefan Rowecki: Wspomnienia i notatki: czerwiec wrzesień 1939. [S.l.; s.n.], 1980, brak numerów stron w książce,
• Stefan Rowecki: Dzieje oręża polskiego. [S.l.] „Wolny Polak”, 1983, brak numerów stron w książce,
• Stefan Rowecki: Wspomnienia i notatki autobiograficzne (1906–1939) (wybór tekstów: Andrzej Krzysztof Kunert, Józef Szyrmer; [wstęp A.K. Kunert]). Warszawa: Czytelnik, 1988, ISBN 83-07-01547-2, brak numerów stron w książce,
• Witold Pronobis: Generał Grot. Kulisy zdrady i śmierci – wydawnictwo – Editions Spotkania (ISBN 978-83-7965-000-2).

Dzięki znacznej różnorodności tematycznej, publikacje Roweckiego do dziś stanowią ważne źródło wiedzy na temat strategii wojskowych oraz historii Polski w kontekście militarnym.

Odniesienia w kulturze

W odcinku 11 serialu Polskie drogi, zatytułowanym „W obronie własnej”, przedstawiono scenę aresztowania generała Roweckiego.

---

Oceń: Stefan Rowecki

---