Zofia Degen-Ślósarska

---

Wczesne lata

Pochodzenie i edukacja

Zofia Degen-Ślósarska przyszła na świat w rodzinie, w której na czołowej pozycji stał jej ojciec, urzędnik skarbowy Stanisław Degen (ok. 1851-?) oraz matka Anna Emilia ze Ślósarskich (ok. 1852-?). Już od najmłodszych lat cierpiała na problemy zdrowotne, co zmusiło ją do uczenia się w domu do momentu, gdy osiągnęła 14. rok życia.

W roku 1899 rodzice zdecydowali się na jej wysłanie do gimnazjum w Białej Cerkwi, gdzie mieszkała u ciotki, Walerii Degen, nauczycielki języków francuskiego i angielskiego. Waleria była również emancypantką, co niewątpliwie miało wpływ na młodą Zofię. W 1905 roku Zofia z powodzeniem ukończyła naukę, zdając maturę z celującymi wynikami oraz zdobywając świadectwo dojrzałości ze złotym medalem.

Po zakończeniu edukacji Zofia planowała rozpocząć naukę na wyższym kursie politechnicznym w Petersburgu, jednak zdrowie pokrzyżowało jej te aspiracje. Mimo krótkiego pobytu w tym mieście, zyskała cenne doświadczenia polityczne, uczestnicząc w licznych wiecach organizowanych przez różne stronnictwa. W tym czasie zaczęła fascynować się ideami marksizmu-leninizmu, co znalazło odzwierciedlenie w lekturach, w tym w „Manifeście komunistycznym”, który głęboko ją poruszył. Wkrótce przeczytała wiele innych dzieł ideologicznych, a nawet miała okazję spotkać się z Włodzimierzem Leninem, co z pewnością wzbogaciło jej spojrzenie na ówczesną rzeczywistość.

Studia i działalność w Komitecie Plebiscytowym

Do roku 1908 Zofia spędzała czas w Wiśle na rehabilitacji po operacji, gdzie poznała doktora Zbigniewa Paderewskiego, który zainspirował ją do aktywności na rzecz polskości Śląska. Wkrótce sama stała się działaczką, zyskując wpływ na wydarzenia, które miały miejsce na tym terenie.

W 1908 roku rozpoczęła studia matematyczne w Genewie, co na pewien czas odciągnęło ją od działalności na rzecz Śląska. Po zakończeniu I wojny światowej wznowiła aktywność, przyjmując rolę działaczki w Komitecie Plebiscytowym. Tam miała okazję poznać Gustawa Morcinka, z którym szybko nawiązała bliską przyjaźń. Morcinek często odwiedzał Zofię w Włocławku, gdzie organizowane były Wieczory Śląskie, a ona sama doradzała mu w jego pisarskiej twórczości.

Nawet w trudnych czasach II wojny światowej, kiedy Morcinek został aresztowany i osadzony w obozach, Zofia nie przestała się z nim kontaktować, wysyłając mu listy i paczki, które podpisywała jako „Ciocia”.

Dalsze związki ze Śląskiem

Mimo że Zofia przez dwudziestolecie międzywojenne mieszkała w Włocławku, zawsze czuła silny związek ze Śląskiem. Nabyła działkę budowlaną w Wiśle Głębcach, gdzie w 1931 roku wzniesiono willę. Co roku spędzała tam wakacje, a jej willa „Zdrój” stała się popularnym miejscem spotkań literackich, znanym jako Gospoda Poetów. Wśród jej gości znajdowali się między innymi Maria Dąbrowska, Jarosław Iwaszkiewicz oraz Gustaw Morcinek.

Podobnie jak organizowane we Włocławku Wieczory Śląskie, w Wiśle odbywały się także Wieczory Kujawskie, które Zofia organizowała z wielką pasją. Osoby, które miały przyjemność uczestniczyć w tych spotkaniach, często wspominały ją jako niezwykle otwartą i inteligentną kobietę, która z pewnością miała ogromny wpływ na środowisko literackie tamtych czasów.

Dyrektorka

Powstanie i rozwój szkoły w dwudziestoleciu międzywojennym

W 1918 roku Zofia Degen, na zaproszenie swoich krewnych, Czesława Ślósarskiego oraz Karoliny Berberycz, przybyła do Włocławka. Ślósarski, który wywodził się z Brzezin, był inżynierem i przybył do miasta z Warszawy. Po przeprowadzce, Zofia podjęła się zadania zorganizowania nowej placówki edukacyjnej, aby zastąpić dawną, upadającą pensję Michaliny Masłowskiej. W sierpniu 1918 roku, z inicjatywy rodziców uczennic i pod przewodnictwem Wacława Jakubowskiego otwarto żeńskie Gimnazjum Spółdzielczego Stowarzyszenia Szkolnego, którego dyrektorką i organizatorką została Zofia Degen. Początkowo szkoła mieściła się w zbyt małym budynku przy ul. Brzeskiej 8, co sprawiało trudności w organizacji zajęć. Z informacji zawartych w metryce ślubu z 1920 roku wynika, że Zofia pracowała w Warszawie i mieszkała pod adresem przy ul. Wojciecha Górskiego w Warszawie.

Karolina Ślósarska zmarła w lutym 1919 roku, a w kwietniu 1920 roku Zofia Degen oraz Kazimierz Ślósarski zawarli związek małżeński w parafii św. Krzyża w Warszawie. Jednakże, małżeństwo to rozpadło się przed wybuchem II wojny światowej. Przy wsparciu lokalnej społeczności i władz, po trzech latach Zofia zorganizowała Gimnazjum Żeńskie im. Marii Konopnickiej, które w 1921 roku uzyskało status państwowego gimnazjum. W roku następnym wykupiła działkę na budowę nowej siedziby przy ulicy Bechiego 1.

Budowa gmachu, zaprojektowanego przez inż. Władysława Kwapiszewskiego, rozpoczęła się w 1926 roku, a w 1932 roku szkoła została przeniesiona do nowego budynku. Jego wykończenie trwało aż do wybuchu II wojny światowej, kiedy to Degen-Ślósarska dążyła do tego, aby szkoła spełniała najwyższe standardy edukacyjne. W 1934 roku, w ramach reformy edukacji, przekształcono gimnazjum na Gimnazjum i Liceum im. Marii Konopnickiej, gdzie nauka w gimnazjum trwała 4 lata, a w liceum 2 lata.

Styl pracy

Zofia Degen-Ślósarska zdobyła uznanie jako sprawna organizatorka. W tworzonej przez nią szkole dostępny był gabinet lekarski oraz stołówka. Inicjowała budowę dużej sali gimnastycznej i zorganizowała bibliotekę pedagogiczną. Nabyła wiele pomocy dydaktycznych oraz wspierała nauczycieli w ich samokształceniu. Uczennice obowiązywały określone zasady odzieżowe: nosiły skromne mundury z białą bluzką i kołnierzykiem, prążkowanymi pończochami oraz czapką szkolną z odznaką G-LMK. Zimą miały obowiązek nosić płaszcze, a także pantofle, które zamawiała sama dyrektorka. Uczennice identyfikowały się jako Degenianki.

Pedagog Degen-Ślósarska kładła duży nacisk na zrozumienie materiału przez uczennice i wspierała ich samodzielność, organizując również samorząd uczniowski. Oprócz tradycyjnych lekcji, dziewczęta mogły uczestniczyć w kołach naukowych oraz zainteresowań. Właścicielka placówki szczególnie preferowała nauki matematyczno-przyrodnicze oraz wychowanie fizyczne. Uczennice angażowały się w działania społeczne, prowadząc lekcje dla analfabetów i udzielając pomocy ubogim mieszkańcom Grzywna.

W szkole panujące zasady moralne były bardzo rygorystyczne. Uczennice nie miały prawa chodzić do kin ani kawiarni, a ich strój musiał być skromny, z zakazem noszenia wysokich obcasów. Zofia Degen-Ślósarska sprzeciwiała się również idei szkół koedukacyjnych oraz kładła wielki nacisk na wychowanie w duchu katolickim.

II wojna światowa i próba reorganizacji szkoły w latach 1945–1947

Po wybuchu II wojny światowej, działalność Gimnazjum i Liceum im. Marii Konopnickiej została wstrzymana. Niewiele wiadomo o działalności Zofii Degen-Ślósarskiej w czasie okupacji. W 1945 roku podjęła próbę przywrócenia szkoły w jej przedwojennym charakterze, jednak bez zgody władz miasta oraz rodziców uczniów. Mimo to, z dniem marca 1945 roku do lipca 1947 roku pełniła funkcję dyrektorki G-LMK w nowej formie jako szkoły koedukacyjnej. Trudności w powrocie do tradycyjnego poziomu nauczania oraz rygoru obyczajowości, z którymi się zmagała, były też śledzone przez Urząd Bezpieczeństwa, aczkolwiek nie podjęto wobec niej działań represyjnych.

Dyrektorka szkoły podstawowej w Wiśle, problemy zdrowotne

W 1947 roku, na własną prośbę została przeniesiona do szkoły podstawowej w Wiśle, gdzie rozpoczęła pracę w roku następnym. W tym czasie zaczęła doświadczać poważnych problemów zdrowotnych oraz coraz bardziej dotykającej ją depresji. Myślała o przejściu na emeryturę. Jej bliski przyjaciel, Gustaw Morcinek, w jednym z listów wzmiankuje, że rozważa zakończenie kontaktów z Zofią Degen-Ślósarską, ponieważ ma problemy w zrozumieniu jej zachowania.

Śmierć

Zofia Degen-Ślósarska odeszła z tego świata 8 czerwca 1954 roku, w Wiśle Głębcach. Jej ostatnie miejsce spoczynku znajduje się na cmentarzu parafialnym Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Wiśle. Na nagrobku umieszczono epitafium, które pochodzi z wiersza „Credo” autorstwa Marii Konopnickiej: „Wierzę w światła potęgę i w ducha zdobycze, Wierzę w cel życia wzniosły, święty, choć daleki, Wierzę w braterstwo ludów, w hasła tajemnicze, Które przez wrzawę dziejów wiekom dają wieki.”

Jednakże występują rozbieżności co do daty jej śmierci. Na jej nagrobku widnieje rok 1955 jako data zgonu. Równocześnie profesor Krystyna Heska-Kwaśniewicz w swoim artykule zatytułowanym „Zapomniana ‘ciocia’ Gustawa Morcinka” podaje datę 25 kwietnia 1954 roku. Wspomina również, że Zofia Degen-Ślósarska zmarła przez samobójstwo, wieszając się na ramie okna w swojej willi. O tej tragicznej sytuacji wspomina również dyrektor Archiwum Państwowego w Toruniu, Oddziału we Włocławku, Tomasz Dziki, który twierdzi, że samobójstwo było dokładnie zaplanowane.

Przed swoją śmiercią Zofia Degen-Ślósarska zakończyła pisanie literackiej biografii Gustawa Morcinka, a także przekazała jego korespondencję do Ossolineum oraz spisała testament. Dodatkowo podjęła nieukończoną próbę zapisania swoich wspomnień. Tomasz Dziki także wskazuje rok 1954 jako moment jej śmierci, jednak nie podaje konkretnej daty. Sugeruje, że depresyjne nastroje i problemy psychiczne mogły być spowodowane nękaniem przez Urząd Bezpieczeństwa.

W biogramach autorstwa Mariana Pawlaka oraz Lili Szwengrub, które ukazały się w publikacjach Włocławskiego Towarzystwa Naukowego: „Włocławski Słownik Biograficzny. Tom II” (2005) oraz „Zasłużeni dla Włocławka” (1991), nie ma jednak wzmianki o powodach jej śmierci. Biogramy są natomiast zgodne co do daty jej zgonu – 8 czerwca 1954 roku.

Upamiętnienie

Biografia Zofii Degen-Ślósarskiej stała się tematem dla pracy Janiny Górniak, która wydała publikację pod tytułem Niepokorna w 2004 roku. Dwa lata później, czyli w 2006 roku, Krystyna Heska-Kwaśniewicz opublikowała artykuł dotyczący korespondencji pomiędzy Gustawem Morcinkiem a Zofią Degen-Ślósarską.

W 2016 roku z inicjatywą upamiętnienia Zofii Degen-Ślósarskiej wystąpiło Forum Równych Szans i Praw Kobiet Sojuszu Lewicy Demokratycznej we Włocławku, sugerując, aby rondo w dzielnicy Zazamcze nosiło jej imię. Tego samego roku, 28 sierpnia, rada miasta Włocławek podjęła decyzję o nadaniu rondu, zlokalizowanemu przy skrzyżowaniu ulic Promiennej, Hutniczej i Pogodnej, imienia dyrektorki.

Na rondzie odbyła się również ceremonia odsłonięcia tablicy, która miała na celu upamiętnienie założycielki dzisiejszego Liceum im. Marii Konopnickiej, podkreślając tym samym jej znaczenie w lokalnej historii edukacji.

---

Oceń: Zofia Degen-Ślósarska

---